معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، در حالی برگزار شد که سابقه‌ای بدین گستردگی در موضوعات و رویکردها نداشت. دبیرخانۀ همایش بیشترین همت خود را به انتشار و عرضۀ آثاری قابل توجه و ارزنده در حوزۀ مطالعات ایرانی ـ عراقی معطوف داشت و در کنار جمع‌آوری مقالات ـ که از مهم‌ترین ثمرات این همایش بود ـ به انتشار کتاب‌هایی با موضوعات گوناگون اقدام نمود. حاصل مقالات جمع‌آوری شده در حدود 40 جلد است که 28 جلد از آن منتشر شده و در این سایت مجموعه‌های مرتبط با حوزۀ زبان و ادبیات فارسی معرفی خواهند شد.

دفتر ششم از این مجموعه مقالات دربارۀ فرهنگ، کتاب‌های درسی و روزنامه‌ها است و دربردارندۀ شش مقاله است.

در چکیدۀ مقالۀ «نقش ایرانیان در بارورکردن فرهنگ عراق: مطالعۀ موردی کتاب معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام» آمده است:

عراق وارث تمدن باستانی بین‌النهرین است که مادر تمدن‌ها نام گرفته و ایران از مراکز دیرینه تمدن جهانی است که از دیرباز با تمدن بین‌النهرین تعامل و تبادل داشته است. ایران و عراق از یک‌سو سوابق مشترک تاریخی و فرهنگ و از سوی دیگر اشتراکات مذهبی به هم پیوند داده است. هدف نوشتار حاضر بررسی تأثیرگذاری ایرانیان بر فرهنگ و تمدن عراق در هزار سال اخیر بر این اساس کتاب «معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام» تألیف محمدهادی امینی است. در این کتاب نویسنده به معرفی رجال و علمای شهر نجف در طول هزار سال اخیر پرداخته و ذیل هر مدخل نام و نام خانوادگی، نام پدر و اجداد، القاب، تعداد آثار، حوزه موضوعی تألیفات، سال تولد و وفات، مقام و مرتبه علمی آنان ذکر شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد از بین 2096 رجال مورد بررسی، 811 رجال در ادامۀ نام خانوادگی خود پسوند یکی از شهرهای ایران را داشته و در این پژوهش از رجال ایرانی یا ایرانی عراقی شناخته شده‌اند. 98 درصد رجال دارای اثر علمی در حوزه‌های مختلف بوده و فقط در دو درصد فاقد آثار علمی بوده‌اند. 442 رجال در جایگاه فقیه، مجتهد و مرجع تقلید بوده و سایرین با القاب مختلفی چون ادیب، شاعر، مفسر، متکلم، مورخ، منجم و .... معرفی شده‌اند. با توجه به یافته‌های پژوهش بیش از یک‌سوم از رجال معرفی شده ایرانی یا ایرانی عراقی بوده و بیشترین تألیفات و تأثیرگذاری آنان در حوزۀ علوم اسلامی و ادبیات عرب بوده است.

از آنجایی که حضور اندیشمندان ایرانی و ایرانی عراقی در طول این یک هزار سال، امری جاری و تأثیرگذار بوده است، در این نوشتار جهت ارزیابی و نقش ایرانیان در بارورکردن تمدن و فرهنگ عراق، آن گروه از اشخاص و رجالی را که در ادامه نام و القابشان، نام یکی از شهرهای ایران ذکر شده است را جداسازی کرده‌ایم. سپس به ارزیابی تعداد آثار، حوزه موضوعی تألیفات، تاریخ تولد و وفات و مقام و مرتبه علمی آنان پرداخته‌ایم.

در مقالۀ «فرهنگ ایران‌زمین در کتاب المحاسن والأضداد جاحظ» آمده است: عصر عباسی دوره‌ای خاص در تاریخ فرهنگ عربی است که آشنایی با ملت‌های مختلف و تأثیرپذیری از فرهنگ آنها از بارزترین ویژگی‌های این دوره است. در این میان شاعران و نویسندگان نقش مؤثری را ایفا نمودند و بخشی از این انتقال فرهنگی توسط این ادیبان صورت گرفته است. جاحظ یکی از نویسندگان برجسته این دوره است که همواره شهرت علمی او همه جا پیچیده و تألیفات بزرگ و سودمندش همواره در میان دانشمندان انتشار و اشتهار داشته است. یکی از تألیفات مشهور وی در زمینه شعر و ادب کتاب «المحاسن و الأضداد» است که ما در این پژوهش برآنیم با روشی توصیفی ـ تحلیلی جلوه‌هایی از فرهنگ ایرانی را که در این کتاب راه یافته، بررسی کنیم. وی وضعیت و جایگاه ایرانیان را در زمینه‌های مختلف از جمله آداب و رسوم، خلق و خوی، سیاست و آیین کشورداری را در لابلای این اثر ارزشمند به تصویر کشیده است و اطلاعات ارزشمندی از سرآمدی دانش ایرانیان، داستان‌های کهن، شغل‌ها و پند و اندرزهای آنان به دست می‌دهد.

فهرست مقالات:

جایگاه کشور و ملت عراق در کتاب‌های درسی ایران بین سال‌های 1303 ـ 1393/ نیره خداداد شهری، زینب خداداد شهری

انعکاس اخبار عراق در روزنامه‌های ایران/ فرشته دارابی، ریحانه صفدری

تحلیل محتوای کتاب کردی پایۀ اول دورۀ آموزش ابتدایی ایران/ اسماعیل مصطفی زاده

نقش ایرانیان در بارورکردن فرهنگ عراق/ طیبه حاج باقریان

فرهنگ ایران‌زمین در کتاب «المحاسن و الاضداد» جاحظ/ علی خضری

تاریخچۀ تحلیلی روزنامه‌نگاری فارسی در سرزمین عراق/ ناصرالدین پروین