معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

این کتاب برداشتی متفاوت از غزلیات خواجه حافظ شیرازی است. شرحی روان و ساده که مخاطب آن همۀ طبقات اجتماعی و دوست‌داران خواجه می‌تواند باشد. افزون بر معنای لفظی و سادۀ ابیات، کلمات و واژه‌ها سعی شده تعبیرها و تفاسیر مختلف عرفانی و نظرات اساتید و حافظ‌پژوهان برجسته را نیز مدنظر قرار دهد. افزون بر آن تلاش شده تا واژه‌های کلیدی عرفانی ادبیات فارسی مورد توجه و مداقه قرار داده و مخاطب را به اندیشه‌های سترگ خواجه آشنا کند.

این کتاب به ویژه رویکرد عشق و دلدادگی در فرهنگ حافظ را مورد توجه خود قرار داده و بدان پرداخته است. البته سعی شده در لابلای غزل‌ها مضامین عرفانی به گونه‌ای ساده و ملموس عرضه شود.

باده در ده چند از این باد غرور                                  خاک بر سر نفس نافرجام را

باده در فرهنگ عرفانی حافظ نماد تجلیات الهی است؛ کسی که از بادۀ الهی مست می‌شود، نفس و غرور خود را سرکوب می‌کند.

«ای تشنگان صبر کنید که چشمه نزدیک است». غزل حافظ مانند دانه‌های مروارید به رشتۀ سخن درآمده و زیبایی خاصی را داراست. راز هستی برای انسان درک‌شدنی نیست. اساس و سرنوشت هستی بر زیبایی و دوست‌داشتن استوار است. عشق انسان به پروردگار کامل نیست، او نیازی به عشق ما ندارد که او جمیل و زیبایی محض است.

خواجه در مسیر عشق و عرفان در جایی می‌فرماید: دنیا ناپایدار است، مغرور مقام و موقعیت و منصب‌هایتان نشوید که سرانجام همۀ کمالات نیستی و نابودی است. به تعلقات دنیا دل مبندید. این نکته‌ای است که بارها خواجه در غزلیات خود بدان تأکید داشته است. به گونه‌ای عمل کنید که در درگاه الهی توشه‌ای قابل عرضه داشته و در همه حال شکرگذار نعمات الهی باشید.

در گوشه و کنار غزلیات و ابیات حافظ ما شاهد مضامینی عرفانی و عاشقانه هستیم. هر کسی عشق را به گونه‌ای تفسیر و تشریح نموده و خواجه معتقد است زیبایی حضرت حق‌تعالی پایدار و همیشگی است. هر چیزی که در عالم مشاهده می‌شود، اگر از او سرچشمه نگرفته باشد، ارزش پیدا نمی‌نماید. انسان نمی‌تواند بدون واسطه جمال محبوب را ببیند. یار آن‌قدر زیبا و خوشبوست که عطر دل‌انگیز او همۀ فضای هستی را پر کرده است.

گر غالیه خوشبو شد در گیسوی او پیچید                      ور وسمه کمانکش گشت در ابروی او پیوست

خواجه خوشدلی را راه و منش عیاران و رندان می‌داند و باور دارد کسی که به مرحلۀ رضا و خرسندی و به کوی حقیقت رسیده باشد، دل از تعلقات دنیا فروبسته و این طریق خوشدلی است. نفس پاک مردان خدا فضا را عطرآگین نموده به روح و جان نشاط و شادابی بخشیده است. محبوب راز و نیازهای شبانۀ عاشقان را دوست می‌دارد.

یک قصه بیش نیست غم عشق وین عجب                             کز هر زبان که می‌شنوم نامکرر است

نیست در بازار عالم خوشدلی ور زان که هست                         شیوه رندی و خوشباشی عیاران خوش است

مسلماً خواجه شمس‌الدین محمد حافظ بزرگ‌ترین غزل‌سرای شعر فارسی است و غزل او ممزوجی از عشق و عرفان است.

در همۀ نسخه‌ها بدون هیچ تفاوتی اولین غزل، غزل «الا یا ایها الساقی» است. حافظ از جمله شعرایی است که خودش اقدام به جمع‌آوری اشعار و دیوان ننموده است، بلکه بعد از وفاتش یکی از دوستان نزدیک او به نام »محمد گل‌اندام» اقدام به جمع‌آوری اشعار پراکندۀ وی می‌نماید و این امر به دلیل مکر و حیلۀ زمانۀ حافظ بوده است که خود خواجه به مهم اقدام ننموده است. بعضی از محققین باور دارند حافظ خود توصیه کرده این غزل در ابتدای دیوانش آورده شود. به هر حال انتخاب این غزل در ابتدای دیوان غزلیات انتخاب شایسته و زیبایی بوده است و این غزل به نوعی بیان‌کنندۀ کل مفاهیم غزل‌های بعدی خواجه است. مضمون این غزل عارفانه و عاشقانه این است که از ساقی ابد و ازل می‌خواهد از شراب عشق بدو بنوشاند. راه عشق و دلدادگی سخت و پرخطر همانند شبی تاریک و دریای مواج است. پیر طریقت از سختی‌های راه آگاه و می‌تواند سالک را به سرمنزل وصل محبوب برساند. فرصت را برای با معشوق بودن باید غنیمت شمرد که دنیا محل امن و آسایش نیست.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه: عشق و دلدادگی در فرهنگ حافظ

منابع و مآخذ

شرح و تفسیر غزلیات خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی از غزل (1 الی 100)

کشف اصطلاحات عرفانی