معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

این کتاب بررسی مختصری است برای شناساندن شاعران کردزبان.

آغاز این بررسی از «شاه خوشین» از بزرگان آیین باستانی «یارسان» است. با توجه به تنوع لهجه‌های کردی که در ادامه بیان می‌شود، این کتاب از لهجۀ اورامی و نمونه‌ای از اشعار شاه خوشین آغاز شده و سپس اشعاری از ملای جزایری، فقی طیران و احمد خانی به عنوان نمونه‌هایی از اشعار کلاسیک کرمانجی شمال آورده شده است. سپس به بیان زندگی و نمونه‌ای از اشعار شعرای کرمانجی جنوب که از نالی آغاز می‌شود، پرداخته شده است.

لهجه‌های مختلف کردی و زیرلهجه‌های آن بدین ترتیب است:

1. کرمانجی:

الف) کرمانجی شمال: شامل شکاکی، بایزدی، حکاری، بوتانی، آشتی، بهدینانی.

ب) کرمانجی جنوب: شامل سورانی، موکریانی، اردلانی یا سنندجی، سلیمانیه‌ای و کرکوکی.

2. گورانی: شامل اورامانی، زنگنه‌ای، کاکه‌ای، باجلانی، زازایی.

3. لری: شامل فیلی، کرمانشاهی، بختیاری، لکی، کلهری، مامِ‌سانی.

در قسمت پایانی با توجه به آغاز شعر نو و پشت سر نهادن شعر کلاسیک ـ هم بر مبنای شعر هجایی کردی و هم شعر عروضی عربی ـ به ذکر شاعران بزرگ نو و سپید کردی پرداخته شده است.

شعر کردی در هر دوره‌ای شعر پیشرو، انتقادی، آزاد و مستقل بوده است که شاید شعر کمتر ملتی اینگونه آزاد و مستقل از جانب‌داری و جهت‌گیری‌های سیاسی باشد. شعرای کرد صاحب دولت و قدرت و نفوذ سیاسی نبودند تا برای نفوذ در دربار، شعر خود را به تملق و سالوسی بیالایند. هرچند می‌توانستند به زبان‌هایی ترکی، فارسی و عربی مدح‌هایی را بسرایند تا مقبول گردد؛ ولی از آلودن زبان شعر به تملق پرهیز کرده‌اند. شاعری چون «الماس‌خان کندوله‌ایی» که دورانی یکی از سرهنگ‌ها و فرماندهان لشکر نادرشاه افشار بوده، پس از آنکه نادر بر وی خشم می‌گیرد و وی را از سپاهش اخراج می‌کند، به سرودن شعر و منظومه‌هایی می‌پردازد که شاید اگر آنها را بر هر کدام از سلاطین عرضه می‌داشت، از الطاف ملوکانۀ آنها بی‌بهره نمی‌ماند؛ ولی الماس‌خان هیچ‌گاه شعرش را به قربانگاه نام و نان نبرد.

شعرایی چون عبدالله پشیو، شیرکو، لطیف هملت و ... توانستند شعر کردی را به شعر جهانی مبدل کنند. شعر آنها پویا، وزین، نغز و پرمحتوا و استوار و تراشیده است. درک درست آنها از وضعیت ادبیات جهانی، استفاده از زبان غنی و قابل انعطاف کردی، ادبیات کردی را به جایگاهی بلند رساند.

نکته‌ای که نباید آن را نادیده گرفت، انفال و جنگ و آوارگی مردم کردستان است. بسیاری از شاعران کرد (مانند شیرکو، پشیو ... ) در غربت به افق‌های تازه در ادب و فلسفۀ جدید رسیدند. افق‌هایی که هیچ‌گاه در سرزمین مادری‌شان که جولانگاه نیروهای بعثی بود، بدان نمی‌رسیدند.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

سرآغاز

شاخوشین

پیرشالیار

بیسارانی

خانای قبادی

الماس‌خان کندوله‌ای

مولوی

مستوره کردستانی

ملاحسن دزلی

فقی طیران

ملای جزیری

احمدخانی

نالی

محوی

وفایی

شیخ رضا

ادب

حاجی قادر

پیرمرد

قانع

فایق بی‌کس

هژار

هیمن

گوران

جگر خون

شیرکو بی‌کس

عبدالله پشیو

سواره ایلخانی‌زاده

لطیف هملت

رفیق صابر

جلال ملکشاه