معرفی کتاب

این کتاب به این مسئله می‌پردازد که اسطوره‌های نبرد قهرمانانه با هماوردهای آشوبناک چگونه بسیاری از داستان‌های پهلوانی باستانی را شکل می‌دهند و متأثر می‌سازند.

پروفسور میلز اینجا اثری دربارۀ یک کهن‌الگوی عمدۀ اسطوره‌ای یا میتولوژم به دست می‌دهد، دربارۀ درگیری قهرمانان با نیروهای آشوب، به ویژه نیروهای آب که در داستان‌های گیلگمش، اَخیلوس، اودوسئوس و یعقوب به تصویر درآمده‌اند، هرچند او مضمون آشوب آب را برای بررسی رویارویی قهرمانانه با انوع دیگر آشوب نیز بسط می‌دهد.

این تحقیق ابتدا با دریافت معروف الیاده از اسطوره در مقام امر کیهانی و حواشی‌اش و با تقسیم فضا و زمان به دو امر قدسی و عرفی شکل می‌گیرد. این نگرش بر کاربرد هوشمندانه‌ای از تئوری مناسک، که خود تحت تأثیر دیدگان وان خنپ دربارۀ آستانگی قرار دارد، پایه‌ریزی شده است. ویژگی این تحقیق تضادهای ساختاری عمدتاً میان آشوب و نظم است.

نویسنده در مؤخره‌ای تأثیرگذار و شگفت‌انگیز قویاً بر همانندی میان کوشش برای درک جهان از طریق علم مدرن آشوب‌شناسی و تلاش‌های اسطوره‌پردازان باستانی که در جستجوی الگوهایی برای مشاهده و بیان داستان‌های تجسمی خود بودند، تأکید می‌ورزد. بنابراین الگوهای باستانی چندان هم باستانی نیستند، بلکه جهانی و جاودانه‌اند.

برخی از اساطیر باستانی خاور نزدیک نبرد قهرمان را با اهریمن آب یا ایزد آب روایت می‌کنند. این ایزدها غالباً معروف آشوب ازلی یا پیش‌کیهانی‌اند و در آن اسطوره‌ها پیروز قهرمان بر هماورد آبی‌اش، رودخانه یا دریا، نماد آفرینش یا بازآفرینی کیهانی است.

دیدگاه این تحقیق این است که روایات اساطیری، همچنان که تصویری روشن از تجربۀ هولناک آشوب به دست می‌دهند، چارچوبی مفهومی نیز برای شاعران باستان فراهم می‌کردند تا به یاری آن بتوانند حرکت قهرمان را از آشوب به پیروزی ـ مطابق معیارهای جامعۀ خود ـ مناسکی کنند. از آنجایی که اسطوره و مناسک هر دو به شکل‌گیری سازمان اجتماعی فهم‌پذیری کمک می‌کنند و انبوهی از روابط پیچیدۀ انسانی را توضیح می‌دهند، معمای آشوب در پس تلاش تمامی اسطوره‌پردازان باستانی نهفته است تا با یاری آن حس نظم در جهانی که غالباً به نظر می‌رسید آشوب بر آن حکم‌فرماست را بیان کنند.

فصل آخر کتاب به جستجوی وجوه اشتراک الگوهای اسطوره‌ای باستانی و کشفیات جدید دانشمندان درگیر مطالعۀ نظری و آشوب و آشفتگی برمی‌آید.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

همان‌طور که ویتمن گفته است، تصاویر تکرارشونده نور و آتش به آتش درون آخیلوس اشاره می‌کنند و عطش او را به قدرت مطلق به تصویر می‌کشند. بنابراین نزاع سورئالیستی بین ایزد رود و آتش هفایستوس فقط جنگ اسطوره‌ای خدایان یا جنگی میان خدا و نیروهای تشخص‌یافته طبیعت نیست، بلکه نشان‌دهنده نزاع درونی آخیلوس نیز هست. در اینجا نیز مثل جایی دیگر، هومر تجربه روان‌شناختی درونی را با پدیده طبیعی بیرونی نشان می‌دهد و دو چیزی را انتخاب می‌کند که شاید برای انسان باستانی هول‌انگیزترین حوادث طبیعی بودند: رود خروشان و آتش شعله‌ور.

هرگونه رویارویی با امر آشوب‌بنیاد ضرورتاً مستلزم ترس شدید از نابودی و فراموش‌شدگی است. آخیلوس رود را، که علیه او طغیان کرده،‌ می‌بیند و از هراس خود برابر نیروی پرآشوبی که قدرت نابود کردن او را دارد سخن می‌گوید:

آیا باید سرنوشت من این باشد که بی‌سرفرازی نابود شوم؟ چون شبانی تازه‌کار که سیلی طوفانی او را با خود می‌برد درین رود فرو روم؟ (سرود بیست‌ویکم) ....

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

مقدمه

1. الگوهای اسطوره‌ای

2. گیلگمش و رویارویی قهرمانانه با مرگ

3. اَخیلوس و اِسکاماندر

4. اودوسئوس و پوسیدون

5. الگوهای عهد عتیق: آفرینش، طوفان، خروج

6. مؤخره