معرفی کتاب

شاهنامه‌شناسی در ایران سابقۀ غنی و ارجمندی دارد و شاهنامه‌شناسان و فردوسی‌شناسان ایرانی بی‌تردید کوشش‌هایی در این راه کرده‌اند که از هر باره شایان ستایش است. شاهنامه از اساس پدیده دیگری است و فردوسی بنا به همین که اثری به مایه و غنای دیگر شاهنامه آفریده، درخور تعمقی سوای از سخن‌سرایان و دانشی‌مردان دیگر است.

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شاهنامه را اگر فقط دیوان شعر فردوسی بشناسیم و فردوسی را اگر فقط شاعر بزرگی به شمار آوریم که سراینده شاهنامه است، ارج کتاب و مصنف آن را نگذارده‌ایم. فردوسی فقط شعر نگفته و صفحه‌های کتابش را اصلا با مدح عشق و عاشقی و گل و طبیعت و چشم و ابروی یار پر نکرده است. در کار فردوسی کمترین نشانی از تظاهرات دنیاگریزان و نیز دنیاستیزانی نیست که خلوت و جلوت دیگر دارند و در پشت سر داعیه‌های رستگاری و سعادت خلایق، آرمان‌ها و خواسته‌های شخصی خود را تعقیب می‌کنند که چیزی جز انباشته شدن کیسه‌ها و افزوده‌‌شدن داشته‌هایشان نیست.

شاهنامه زندگی ایران را از عهد باستان، از روزگار اساطیر تا به روزگار حماسی پی گرفته تا سپس به دوران تاریخی رسیده است. این گذار دور و دراز در زندگانی ایران و ایرانی را با بهره‌گیری از خرد والایی سامان داده که هر اندازه در آن تعمق و تفحص شود، منجر به شناختن جنبه‌های تازه‌تر از حیات تاریخی ایرانیان می‌شود. بدیهی است که حاصل غنی‌ترشدن این شناخت، زدودن تیرگی‌ها و نادانسته‌ها از هستی انسان ایرانی است.

بخش مهمی از از اسطوره‌های ایرانی که ریشه‌های پاره‌هایی از آن به فرهنگ‌های باستانی پیش از ایران هم‌ می‌رسد، در شاهنامه گرد آمده است. مطالعه این اسطوره‌ها و کار و اثر آن، ما را به عمق جان و وجود ایرانی می‌برد. اما شاهنامه کتاب اسطوره هم نیست. شاهنامه به فهم نگارنده، اما همه اینها و بسی بیش از اینهاست.

در مقالۀ اول نویسنده تاریخ پیدایش شاهنامه را در دو سلسله سامانیان و غزنویان بررسی کرده و معتقد است زمان پیدایش شاهنامه برخلاف باور عموم ارتباطی به روزگار سلطان محمود غزنوی ندارد، بلکه پیش از آنکه به دربار غزنویان وارد شود، سینه‌به‌سینه میان مردم منتقل می‌شد.

اولگ گرابار در مقالۀ دوم تابلوها و نگارگری‌های داستان‌های شاهنامه در دوره‌های مختلف را بررسی کرده است. در باور وی این نگارگری‌ها که نخستین آنها، 300 سال پس از شاهنامه شکل گرفته‌اند، در دوره مغولان اوج گرفت. این دوران یکی از زاویه‌های مثبت دوران مغولان به‌شمار می‌رود؛ چراکه مغولان با وجود خشونت و قساوتی که داشتند به هنر و دانش خدمت‌‌هایی کردند و اوج‌گیری نگارگری شاهنامه در دوره آنها بخشی از آن خدمات است.

مقالۀ سوم تحلیل و تفسیر داستان سیاوش و وجوه تشابه ایزد نباتات مطالعه‌ای تطبیقی بین داستان سیاوش و باورهای عامیانه در فرهنگ‌ها و اقوام درباره چرخه زندگی ـ مرگ و دوباره بازگشت به زندگی است.

نویسنده در مقالۀ چهارم با مطالعه تابلوهایی که در دوران مختلف درباره سفر اسکندر مقدونی به مکه کشیده شده، برداشت‌های هر دوره از این داستان شاهنامه را بررسی می‌کند. وقایع مربوط به حمله و غارت اسکندر در ایران، یکی از رویدادهای مهم تاریخ ایران باستان به‌شمار می‌رود.

مقالۀ آخر بر آن است تا نقش‌های منسوجات نفیس عصر صفوی را بر زمینۀ تاریخی آن معنا و تفسیر کند. فرضیۀ مقاله آن است که موضوع اساطیری و ادبی کشف آتش به وسیلۀ هوشنگ شاه در جریان مذاکراتی که صفویان به منظور تأمین سلاح‌های گرم برای ایران انجام می‌دادند، مورد استفاده داشت. نقوش اژدهاکشی هوشنگ بر پارچه‌های ابریشم مربوط به ثلث سوم سدۀ شانزدهم، بازگویندۀ مرحله‌های مختلف این مأموریت دیپلماتیک بوده و هر آنچه از این قبیل منسوجات بافته می‌شد، هدیه‌ها و تحفه‌هایی پرمعنا بود که به طرف‌های مربوط اهدا می‌شد.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه مترجم

شاهنامه متعلق به روزگار سامانیان است یا غزنویان؟/ غزاله دبیری

چرا شاهنامه نگارگری شد؟/ اولگ گرابار

سیاوش و ایزد نباتات/ مریم نعمت طاووسی

سفر کعبه اسکندر به گزارش نگاره‌های شاهنامه/ ماریانا شرو سیمپسون

هوشنگ اژدهاکش در دربار پادشاهان صفوی/ گالینا لاسیکووا

نمایه