معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

مؤلف در دیباچۀ خود می‌نویسد: در همۀ دوره‌های تاریخ ادبیات فارسی می‌توان به زنان شاعره برخورد؛ ولی عدۀ آنها نسبت به شعرا کمتر و بیشتر اشعارشان از بین رفته است. همچنان شرح حال و ترجمۀ احوال شاعران کمتر در دست بوده و گاهی حتی مولد و عصر آنها نیز معلوم نیست و در تذکره‌ها به صورت عمومی جذ تذکار نام یا تخلص و نمونۀ شعر چیزی دربارۀ زنان نگاشته نشده و به ندرت شرح مختصری درخصوص عهد و مسکن یا تعریف جمال و کمال شاعره موجود است. این دو امر زاده و نتیجۀ موقعیت زبون و پست زن‌ها در جامعۀ مشرق‌زمین است. از این‌رو هرکسی بخواهد دربارۀ زنان سهیم در ادبیات فارسی شرحی بنویسد و در اطراف اشعار و آثار اینان بحص راند، دچار مشکلات زیادی می‌شود؛ چه اولا قلت معلومات اجازه نمی‌دهد شرح مفصل حیات آنها را به خوانندگان عرضه دارد؛ ثانیاً از روی دوسه رباعی و غزل و بلکه بیشتر از روی یکی دو فرد دربارۀ لیاقت و هنر شاعره چه قضاوتی می‌توان کرد؟ و در اطراف آن چه گفتگویی می‌توان نمود؟

زنان مسلمان پرده‌نشین بوده و حتی نام و اثر ایشان اجازۀ خروج از زیر پرده را نداشت. حتی اگر به تخلص‌های شاعران زن نگاهی انداخته شود، می‌بینیم بیشتر آنها در آن به پرده‌نشینی و مستوری خود اشاره نموده‌اند: حجابی، مخفی، مستوره، نهانی و .... . این تخلص‌ها خود دلیل گوشه‌نشینی و دوری صاحبان آنها از حیات اجتماعی است.

این کتاب متنی تذکره‌گونه است به غایت امروزی. این اثر مختصر سنتی دیگر، قصه‌ای دیگر، روایتی دیگر اما به غایت واقعی را پیش چشمان ما قرار می‌دهد. این کتاب بنا به عقیدۀ رایج نخستین تذکره‌ای است که توسط یک بانوی افغانی درباره زنان سخنگوی فارسی‌زبان نوشته شده است و در عین حال سومین تذکره‌ای است که به گونه‌ای مستقل در باره زنان در افغانستان نوشته شده است. پیش از آن فقط تذکرۀ سه جلدی آثار هرات به خامه خلیل الله خلیلی و شعرای معاصر هرات از محمد علم غواص انتشار یافته بود. لذا نویسندۀ آن از فضل تقدم برخوردار است.

ماگه در این کتاب نشان می‌دهد که تاریخ نظم و نثر فارسی که خود در بسیاری موارد همدست قدرت و نظم مسلط بوده برای فراموش‌کردن و نادیده‌گرفتن، بر پرده و سخن تکیه می‌زند.

این کتاب بنا دارد سنتی را احیا و به خاطر بیاورد که زیر بار سنت‌های مسلط و تاریخ‌هایی که دربارۀ امروز و گذشته نوشته می‌شوند، سرکوب شده و از یاد رفته است. نشان می‌دهد که سخنگویی زنان امری استثنایی و تنها مختص چند نفر نبوده است. ثابت می‌کند که این تصور همان افسانه‌ای است که با تاریخ و حافظۀ مسلط پیوندی دیرپا دارد.

ماگۀ رحمانی فرزند غلام‌احمد رحمانی احتمالاً متولد 1295 قمری در کراچی است؛ او نخستین زن داستان‌نویس افغان و نخستین زن تذکره‌نویس این دیار به شمار می‌آید. پرده‌نشینان او یک تذکرۀ ساده نیست. سوای فضل تقدم و ویژگی‌های مهم دیگری هم دارد: در سال 1328 نوشته شده که در آن نویسنده به دلیل شرکت در فعالیت‌های سیاسی جمهوری‌خواهانه به اجبار خانه‌نشین شد. او را مجبور کرده بودند بدون چادر بیرون نرود. تجربه‌ای که ماگه از سر گذراند، شباهت بسیاری با سرنوشت همان زنانی دارد که نویسنده با آنها به گفتگو می‌نشیند و یاد و خاطرۀ کلام‌شان را زنده می‌کند. او نیز همچون آنها محکوم به گوشه‌نشینی شده و مانند آنها تصمیم می‌گیرد از پس پرده سخن بگوید.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: نظری به ادبیات فارسی از ابتدای اسلام تا آخر قرن شش

فصل دوم: قرن هفتم، هشتم و نهم

فصل سوم: قرن دهم،‌ یازدهم و دوازدهم

فصل چهارم: قرن سیزدهم

فصل پنجم: شاعران مجهول الزمان