معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

تصوف در اسلام صرف نظر از خاستگاه آن میراث علمی گران‌قدری را به وجود آورده است. این آثار الهام‌بخش بسیاری از اندیشمندان و متفکران مسلمان بوده و هست و آنان را به مداقه و خوض در محتوای خویش واداشته است. اگرچه توجه دیگر متفکران به میراث صوفیه همواره همدلانه نبوه است؛ اما از رهگذی این مطالعات و تفحص‌ها در عرفان و تصوف بهره‌های فراوانی حاصل آمده است. از جمله مهم‌ترین فواید و آثار تحقیق در میراث صوفیه در جهان اسلام، شاید بتوان این را دانست که اندیشوران مسلمان را در رسیدن به حقیقت از مشرب و روش واحد به جمع میان مشارب و طرق مختلف معرفت و شناخت واداشت.

صدرالمتأالهین شیرازی بر اساس آنچه به عنوان جمع راه‌های رسیدن به حقیقت از آن یاد می‌توان کرد، حکمتی نو بنیان نهاد. از این‌رو تحقیق و پژوهش در میراث عرفانی همواره برکت‌خیز و راهگشا بوده است. ابن عربی و آثارش میان عرفا و صوفیه از این نظر بیشترین اهمیت و به تبع تأثیر را داشته و آموزه‌های او موضوع پژوهش‌های بسیاری بوده و هنوز نیز جای تحقیق و پژوهش بسیاری در آثار و تعالیم او وجود دارد. آثار ابن عربی نزد حکمای مختلف به ویژه حکمای مکتب اصفهان و نیز حوزۀ فلسفی تهران و حکمایی همچون آقا محمدرضا قمشه‌ای (حکیم صهبا)، میرزا ابوالحسن جلوه و مانند ایشان مورد توجه بسیاری بوده و متفکران و اندیشوران معاصری همچون امام خمینی، علامه طباطبایی، سید جلال الدین آشتیانی، شهید مطهری و مدرسان و شارحان حکمت متعالیه همچون آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله حسن زادۀ آملی و شاگردان آنان به آثار او اهتمام ورزیده و رنج پژوهش و تحقیق در کتاب‌های وی را بر خود هموار نمودند. شهید مطهری ابن عربی را از عجایب روزگار برشمرده و بر آن است که او انسانی شگفت است که به همین دلیل اظهار عقیده‌های متضادی درباره‌اش شده است. برخی او را ولی کامل، قطب الاقطاب می‌خوانند و بعضی دیگر تا حد کفر تنزلش می‌دهند. گاهی ممیت الدین و گاهی ماحی الدین می‌خوانند. ایشان عرفای بعد از ابن عربی را عموماً ریزه‌خوار سفرۀ او می‌داند و بر آن است که نه پیش از او و نه بعد از او کسی به پایۀ او نرسیده و به همین دلیل او را شیخ اکبر لفب داده‌اند.

تکامل عرفان اسلامی از دیگر وجوهی است که مطهری به نقش ابن عربی در آن توجه کرده و آهنگ این تکامل را یکسان نمی‌داند. به گفتۀ ایشان تکامل عرفان اسلامی از بدو ظهور قرن به قرن بوده و در هر قرنی عرفای بزرگی ظهور کردند و به عرفان تکامل بخشیدند و بر سرمایه‌اش افزودند. وی این تکامل را در قرن هفتم و پس از ظهور ابن عربی جهشی می‌داند و بر آن است که عرفان اسلامی توسط وی به کمال رسید. از نظر شهید مطهری ابن عربی عرفان را وارد مرحلۀ جدیدی کرد که سابقه نداشت، به گونه‌ای که بخش دوم عرفان به تعبیر وی یعنی بخش عملی و نظری و فلسفی آن به وسیلۀ محی‌الدین پایه‌گذاری شد.

ابن عربی‌پژوهان معاصر در همراهی با گذشتگان ضمن تأکید بر اهمیت آثار ابن عربی در باب صعوبت و دشواری فهم و درک کتاب‌های وی نیز بسیار گفته‌اند. این نکته بر اهمیت ضرورت تحقیق و پژوهش در آثار و تعالیم ابن عربی که وجهۀ نظر این کتاب است می‌افزاید. البته با وجود صعوبت آثار و کلام و بیان ابن عربی و نیز پراکندگی مسائل در آثار او، در صورت بهره‌مندی از فیض ربوبی و زندگی با آثار او و کوشش و تلاش مستمر، مفاهمه با این عارف بزرگ ممکن و میسر می‌شود.

فهرست مقالات کتاب بدین ترتیب است:

مقدمه

بانونظام، ایماژ محبت و معرفت/ رالف آستین، ترجمۀ مجتبی زروانی

همانندی‌های انسان‌شناسی ابن عربی و عرفای قبالای یهودی در اندلس/ علیرضا ابراهیم

علم باری‌تعالی در اندیشۀ ابن عربی/ حسن ابراهیمی

جلوۀ جمیل جاوید خضر در آیینۀ فتح الفتوح معنی/ محمدجواد ادبی

ماه و انسان کامل در اندیشۀ ابن عربی/ داود اسپرهم

نگاهی گذرا به تأثیر ابن عربی در تصوف جهان مالایی/ محمودرضا اسفندیار

فقر و غنا از دیدگاه ابن عربی و مقایسۀ آن با نظر دیگر عرفا/ اصغر اسمعیلی

محیی‌الدین ابن عربی/ قطب‌الدین اشکوری

کوشش‌های شاه ولی‌الله دهلوی در اصلاح نظریۀ وحدت وجود/ عبدالحق انصاری، ترجمۀ حجت‌الله جوانی

طریقۀ معروفیه از ابن عربی تا شاه نعمت‌الله ولی/ شهرام پازوکی، انسیه شیخ‌سفلی

ابوالسّعود استاد ناشناس ابن عربی/ شهرام پازوکی، انسیه شیخ‌سفلی

وحدت وجود در تنوع تفسیری خود نزد ابن عربی و اسپینوزا/ زهره توازیانی

گامی چند با دو شارح ابن عربی/ علی اکبر ثبوت

نسبت صفات و ذات حق‌تعالی از دیدگاه ابن عربی/ محمدعیسی جعفری

سرچشمه‌های اندیشۀ عرفانی ابن عربی و برخی ویژگی‌های مکتب او/ علیرضا جلالی

وحدت ادیان از دیدگاه ابن عربی/ علیرضا جلالی

خاتم اولیاء از نظر ابن عربی و سیدمحمد نوربخش/ جمشید جلالی شیجانی

حضرات الهیه/ قاسم جوادی

زنان مؤثر در زندگی ابن عربی/ عالیه حسنی، حسن ابراهیمی

شر و چگونگی راهیابی آن در نظام احسن در مکتب ابن عربی/ عین الله خادمی، مظاهر جوادی‌یا

مقام حُقب موسوی و مقام ألف محمدی/ روح‌الله دارائی

بررسی تطبیقی رؤیا از منظر ابن عربی و یونگ/ سمیه رجبی

حقیقت وجود از دیدگاه ابن عربی و سیدقطب‌الدین نیریزی/ محمدجواد شمس

قلب عرفانی و ابن عربی/ محمداسماعیل صالحی‌مقدم

عشق از نگاه ابن عربی/ محمداسماعیل صالحی‌مقدم

وارونگی معرفت و وجود نزد ابن عربی/ عبدالله صلواتی

چیستی و هستی وحی از دیدگاه ابن عربی/ سیدمحمد قادری

آینه‌های خدانما (سیری در نظریۀ ابن عربی در آفرینش)/ مهدی کمپانی زارع

معاد جسمانی به روایت ابن عربی/ مهدی کمپانی زارع

اجتهاد از زبان ابن عربی/ محمود غراب، ترجمه و تلخیص: علی اوجبی

انحلال یا عدم انحلال ذات در تجربۀ عرفانی ابن عربی/ عباسعلی منصوری

محتوا، پیشینه، انگیزه و ادله اعیان ثابته در مکتب ابن عربی/ اصغر نوروزی

خیال در خدمت ایمان (کارکرد خیال در شکل‌گیری ایمان از نگاه ابن عربی با نگاهی به آیات و روایات)/ سیدامیر اشرف‌واقفی