معرفی کتاب

جلد پانزدهم از مقالات روانشاد تقی‌زاده، مجموعۀ نُه خطابه راجع به تاریخ عربستان و قوم عرب را دربر می‌گیرد که در آن نویسنده بر اساس تتبعات محققین و مورخین تاریخ عرب، منابع اروپایی و منابع اسلامی اوضاع سیاسی و دینی و مدنی شبه جزیرۀ عربستان را در اوان ظهور اسلام و تاریخ قدیم آن از قریب هزار و پانصد سال قبل از اسلام تا بعثت حضرت رسول (ص) بررسیده است.

در خطابۀ اول جغرافیای اجمالی جزیرة العرب و به ویژه نواحی معمور و متمدن یا نیمه متمدن و بدوی و حضری آن و کیفیت انشعاب زبان‌های سامی و بعضی آثار بسیار قدیم بابلی و آشوری که در آنها ذکری از بعضی اقوام عرب یا بعضی نقاط عربستان آمده و همچنین روایات بومی متفرقۀ خود عرب‌ها در باب تاریخ قدیم خود و قبایل منقرضه که اسمی یا داستان‌هایی از آنها مانده مانند عاد، ثمود، طسم و ..... بررسیده می‌شود.

در خطابۀ دوم از منشأ مدنیت در عربستان و آغاز تاریخ مسلم آن قطعه و ظهور قدیم‌ترین دولت متمدن عربی سخن می‌رود و عوامل عمدۀ حدوث این تمدن شرح می‌شود و اهمیت کشفیات و مطالعات ملل غربی در تاریخ و جغرافیای عربستان بیان می‌شود.

خطابۀ سوم شرح مختصری است از تاریخ سه دولت قدیم از دول چهارگانۀ متمدن قدیم، یعنی معین و قتبان و حضرموت.

در خطابۀ چهارم از طول زمان مستمر و ممتد تمدن عربستان جنوبی سخن رفته و ضعف و زوال و انقراض تدریجی آن با لطماتی عظیم مربوط شمرده شده است و سه فقره از آن ضربات را که دومی و سومی از طرف رومی‌ها بود را شرح کرده است.

در خطابۀ پنجم به آفت‌های اراضی و سماوی که ممالک یمن در قرون اخیر تاریخ خود دست‌خوش آنها شدند می‌پردازد.

در خطابۀ ششم تاریخ شمال عربستان و مدنیت شمال شبه جزیره که نزدیک به سواحل غربی آن تمدن بالنسبۀ عالی وجود داشته است، شرح می‌شود و از داستان‌های استیلاهای خارجی از آشور و ایران و روم در آنجا سخن می‌رود.

در خطابۀ هفتم به شرح تمدن دو قوم عرب دیگر، یعنی نبطی‌ها و تدمری‌ها که تحت تأثیر کامل مدنیت آرامی بودند می‌پردازد.

خطابۀ هشتم مربوط به تاریخ ملوک حیره (لخمی‌ها) است و در خطابۀ نهم دولت غسانیان، تاریخ و قلمرو آنها بیان شده است.

افزون بر این نُه خطابه، منقولاتی برای تاریخ عرب از منابع اروپایی و نیز یادداشت‌های پراکنده گردآوری و در همین موضوع بخش دیگری تحت عنوان «از پرویز تا چنگیز» نوشته‌اند که برای اطلاع از تاریخ عرب و احوال آن قوم و عادات و آداب و زبان و معتقدات‌شان بسیار مفید است؛ به ویژه که دین اسلام از عربستان و میان قوم عرب ظاهر شده و شناخت از آنها برای جویندگان علم ضرورت می‌یابد.

فهرست مطالب کتاب:

بخش یکم: نُه خطابه راجع به تاریخ عربستان و قوم عرب در اوان ظهور اسلام و قبل از آن

بخش دوم: منقولات برای تاریخ عرب (منابع اروپایی)

بخش سوم: منقولات برای تاریخ عرب (منابع اسلامی)

بخش چهارم: یادداشت‌های پراکنده (مربوط به عربستان)

بخش پنجم: از پرویز تا چنگیز (تجدید چاپ از روی چاپ اول)