معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

عشق ار جمله موضوعاتی است که در هر جامعه و فرهنگی از آن سخن به میان آمده است. از بدوی‌ترین جوامع انسانی تا پیشرفته‌ترین آن با موضوع عشق سروکار داشته‌اند و دارند. شاید بتوان گفت بعد از موضوع خدا و انسان، موضوعی به گستردگی عشق یافت نشود. در همۀ مکاتب دینی و فلسفی و هنری و سیاسی و ... جای پای عشق را می‌توان دید. در وسعت عشق همین بس که هر کسی در هر شرایط فردی و اجتماعی و روحی که بوده باشد، در این‌باره خود را صاحب‌نظر دانسته و در خصوص آن سخن می‌گوید. به گونه‌ای که گاهی تعاریفی که از عشق ارائه می‌شود، به قدری دور از هم‌اند که گویی هیچ ارتباطی با هم ندارند. این تعریف‌های متفاوت و برداشت‌های متناقض از عشق، به تفاوت و تناقض‌های موجود در نحوۀ فکر و اندیشه و کیفیت زندگی انسان‌ها برمی‌گردد. بدین دلیل دیده می‌شود از پست‌ترین افراد جامعه تا مقدس‌ترین آن دربارۀ عشق اظهارنظر می‌کنند و خود را لایق عشق ورزیدن و عاشق شدن می‌دانند.

امروزه مقدس‌ترین جانبازی‌ها به نام عشق صورت می‌گیرد که عبارت است از عشق به حضرت حق، عشق به عدالت و وطن و ناموس و ... و با این حال زشت‌ترین و پلیدترین فیلم‌ها و صحنه‌های خلاف عفت انسانی نیز تحت همین نام به وجود می‌آید.

در عرصۀ شعر و ادب ظریف‌ترین و لطیف‌ترین و مقدس‌ترین و نورانی‌ترین آثار در موضوع عشق ساخته شده‌اند، در حالی که شهوانی‌ترین و مبتذل‌ترین آثار ادبی نیز در همین موضوع به وجود آمده‌اند.

آنچه در این کتاب آمده، بررسی مسئلۀ عشق در مثنوی مولانا است. به جرئت می‌توان گفت یکی از کسانی که اول عاشق شده و بعداً سخن از عشق رانده است، مولوی است. او عاشقانه از عشق سخن می‌گوید. در این کتاب به بررسی عشق در مثنوی پرداخته شده است؛ از این‌رو حتی الامکان از سایر آثار بزرگان عرفان سخنی به میان نیامده است و حتی از آثار دیگر مولوی نیز تا حد امکان پرهیز شده است؛ زیرا غرض این است که خواننده به صورت کامل در فضای مثنوی قرار گیرد و فقط سخن مثنوی را بخواند. در پایان بخش اشعار مربوط به همان موضوع آورده شده است.

از نظر مولوی عشق حقیقتاً قابل تعریف و شناساندن نیست. هر چه در خصوص عشق گفته می‌شود، مربوط به عشق است، اما عشق نیست.

در نگنجد عشق در گفت و شنید                    عشق دریایی است قعرش ناپدید

قطره‌های بحر را نتوان شمرد                        هفت دریا پیش آن بحرست خود

عشق جوشد بحر را مانند دیگ                     عشق ساید کوه را مانند ریگ

عشق بشکافد فلک را صد شکاف                  عشق لرزاند زمین را از گزاف

وی در دفتر اول مثنوی می‌گوید: من هرچه عشق را شرح و تفسیر کنم، باز نمی‌توانم آن را بشناسانم و شرمندۀ عشق می‌شوم؛ زیرا عشق وسیلۀ شناخت همه چیز است؛ از این‌رو چیزی نمی‌تواند عشق را بشناساند.

عشق و انسان دو مسئله اساسی تاریخ بشر است كه در زوایای زندگی او به چهره‌های گوناگون خودنمایی كرده است. از این‌رو در طول تاریخ، صدها عنوان كتاب علمی، عرفانی، هنری، ادبی و... در این خصوص تولید شده است. باز حكایت باقی است و این سیره تا قیامت جاری است.

شرح عشــق ار من بگویـــم بر دوام             صد قیـامت بگــــذرد وان ناتـــمام

زانـكه تاریخ قیامت را حـــد است                حد كجا آنجــا كه وصف ایــزد است

خانه این عشق دل انسان است كه بیش از او یا به اندازۀ او پیچیدگی دارد. حقیقت و هویت آدمی به دلِ اوست كه علت غایی نظام خلقت است. اشرف‌بودن انسان به جهت عاشق‌بودن اوست و عشق از تحقیق و توفیق و تقوا حاصل می‌شود. هركس را نسزد كه دم از عشق زند مگر دم به عشق دهد و نازش را بخرد.

بخش اول در موضوع عشق است كه در طول تاریخ حیات بشر، بسیاری متناسب با فهم و درک و عظمت وجودی خود بدان پرداخته‌اند و عشق در مثنوی به اندازه ادراک مولوی از عشق می‌باشد كه بسیار ظریف، لطیف، عمیق و وسیع مطرح شده است. از این‌روست كه بسیارند كسانی كه معتقدند كمتر كسی است كه چون او توانسته به بیان وصف عشق بپردازد.

بخش دوم كتاب كه دارای فصول گوناگون و بعضاً تازه و بكر است، به رابطه انسان با خدا از وجوه مختلف می‌پردازد. برای هر انسان عارف یا در مسیر عرفان لازم است با این وجوه گوناگون آشنا گردد. بهترین نوع آشنایی با این موضوعات، آشنایی از طریق انسانِ آشنایی چون مولوی است كه عمری در این مسیر حركت كرده است.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

بخش اول: عشق در مثنوی

فصل اول: تعریف عشق

فصل دوم: عشق حقیقی و مجازی

فصل سوم: عشق و دیوانگی

فصل چهارم: آداب عشق

بخش دوم: انسان‌شناسی در مثنوی

فصل اول: حقیقت انسان و مراحل سیر آدمی

فصل دوم: مقام انسانیت

بخش سوم: مواجهۀ انسان و خدا

فصل اول: مواجهۀ مرآتی

فصل دوم: مواجهۀ حامد و محمود

فصل سوم: مواجهۀ بایع و مشتری

فصل چهارم: مواجهۀ ذاکر و مذکور

فصل پنجم: مواجهۀ مسبِّح و مسبَّح

فصل ششم: مواجهۀ ممتحِن و ممتحَن

فصل هفتم: مواجهۀ انسان و خدا در مثنوی