معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

طراز الأخبار یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های ادبی زبان پارسی است که یک قزوینی فرهیختۀ مهاجر به شبه قاره برای معرفی و ترویج ادب پارسی جمع‌آوری و ارائه کرده است.

عبدالنبی فخرالزمانی توانسته هنگام مسئولیت در کتابخانۀ محل خدمت خود، فرصت را مغتنم شمرده و مجموعه‌ای از منظومه‌ها، کتاب‌های تاریخ، دیوان شعرا، کتاب‌های داستانی و آنچه در حیطۀ موضوعی او قرار می‌گرفته است، گزینش کند و در موضوعات متنوع و گوناگون دسته‌بندی نموده و در معرض دید علاقمندان قرار دهد.

این کتاب با استفاده از دویست منبع و مأخذ مهم تدوین و تألیف شده که در نوع خود بی‌نظیر است و موضوع آن مساعدت و یاری‌رساندن به نقالان و داستان‌سرایان است تا بتوانند هنگام نقل، مطالب را از نظم و نثر در حافظۀ خود قرار داده یا از روی نسخه بخوانند و شنوندگان را مسحود دنیای گستردۀ زبان و ادب پارسی کنند.

طراز الأخبار یکی از تألیفات عبدالنبی فخرالزمانی (998 ـ بعد از 1041 هـ.) است که آن را برای قصه‌پردازان و قصه‌خوانان تألیف کرده است‌ تا بتوانند به هنگام سخنوری از عهدۀ هر نوع توصیفی برآیند. این کتاب سفینه‌ای است از نظم و نثر فارسی از عصر رودکی تا نیمۀ اول قرن یازدهم که‌ روزگار حیات مؤلف است. ساختار عمومی کتاب بدین‌گونه است که مؤلف کوشیده تا سابقۀ «قصۀ امیر حمزۀ صاحبقران» را که عصر او مشهورترین موضوع سخنوری‌ و قصه‌پردازی بوده است بررسی کند و آداب قصه‌گویی را به تفصیل‌ یادآور شود. در حقیقت نوعی بوطیقای قصه‌پردازی است در سنت ایرانی‌ سخنوری و نقل قصه‌ها. مؤلف انواع قصه‌های موجود را در چهار مقولۀ «رزم»، «بزم»، «عاشقی» و «عیاری»طبقه‌بندی می‌کند و کتاب خود را نیز براساس همین طبقه‌بندی‌ نظم و تربیت می‌دهد. به این معنی که برای هر کدام از این چهار نوع قصه، وی دوازده «طراز» قائل شده تا بتواند توصیف‌های خاص مربوط به آن نوع‌ قصه را در ذیل این طرازها رده‌بندی کند. مثلاً در بخش داستان‌های رزمی کوشیده انواع موضوعات و اوصافی که احوال جنگجویان و نیز صحنه‌های میدان جنگ ـ از طلوع و غروب آفتاب تا بهار و تابستان و پاییز تا باریدن برف و ... ـ لازم دارد را بیاورد تا قصه‌گوی اگر خواست میدان جنگ را در لحظۀ غروب یا طلوع آفتاب وصف کند، از آن نمونه‌های نظم و نثر یاری جوید. خاتمه‌ای نیز برای تکمیل این ابواب و فصول پرداخته که شامل نوزده عنوان و سرفصل است.

این کتاب از دید تحول «صور خیال» و ایماژهای شعر فارسی یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخ ادب ما محسوب می‌شود؛ چنان‌که از دید مطالعه دربارۀ تحول جمال‌شناسی شعر فارسی و بوطیقاهای حاکم بر آن نیز این کتاب اهمیت دارد و به هنگام مطالعۀ آن مجموعۀ تحولات سبکی شعر و نثر فارسی نیز در پیش چشم خواننده است.

در روزگار نویسنده (اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری) دست‌کم در هند هوز قصه‌خوانان به مردم روی نیاورده و در گذرگاه‌ها و مکان‌های عمومی دیگر به سخن‌سرایی نپرداخته بودند و مجالس قصه‌خوانی فقط در دربار شاهان و ایوان امیران و رجال و اعیان منعقد می‌شده و مردم درس‌خوانده و صاحب‌کمال به گوینده گوش می‌سپرده‌اند.

نکتۀ مهم در گفته‌های عبدالنبی تقسیم روش‌های قصه‌گویی به سه روش ایرانی، تورانی و هندی است.

این کتاب یکی از مفصل‌ترین جنگ‌های نظم و نثر فارسی که در آن‌ تدوین خاصی موردنظر بوده است و محققان تاریخ ادبیات و فرهنگ ما را مراجعه به آن در بسیاری زمینه‌ها سودمند تواند بود.

متن اصلی کتاب از نسخۀ کامل کتابخانۀ مجلس به علامت «م» یا «متن» مورد استفاده قرار گرفته است. در مواردی که نسخه‌های دیگر صفحات آن قابل تطبیق بوده، با آن دو نسخۀ دیگر مقابله شده و در غیر این صورت به صورت قیاسی تصحیح شده است.