معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

مقالات این کتاب که برخی از آنها ترجمه و برخی دیگر تألیف هستند، بیشتر تلاش دارد تا نشان دهد چگونه می‌توان با توجه به مسائل و موضوعات دیگر و بهره‌گیری از بسیاری متون غیرتاریخی، جنبه‌هایی از مطالعات تاریخی را که به دلیل منابع تاریخ‌نگاری ناممکن می‌نماید را مورد پژوهش قرار داد.

مقالۀ نخست پژوهشی بلند دربارۀ کتاب منیة المرید است. در این مقاله از یک‌سو متن کتاب منیة المرید مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و متن آن و ارتباط آن با متنی دیگر یعنی الدر النضید مورد تحقیق قرار گرفته است. سبک و شیوه‌های نگاری در سده‌های میانه و تفاوت‌داشتن مفهوم سرقت و انتحال موضوعی است که باید در تحقیقات دربارۀ متون عصر میانه مورد توجه قرار گیرد. در حقیقت همان‌گونه که برخی محققان اشاره کرده‌اند در سده‌های میانه مفهوم سرقت و انتحال اساساً دربارۀ شعر مصداق داشته و اخذ از کتاب‌های دیگری و نقل قول‌هایی مفصل در آثار منثور نه تنها مذموم نبوده که اساساً گونه‌ای متداول در سنت نگارشی بوده است.

شیخ صدوق از عالمان برجستۀ امامی است که آثار فراوانی از او بر جای مانده و با وجود انتشار بسیاری از آثار او هنوز جای برای تحقیق دربارۀ آثار وی باقی است. مقالۀ دوم تلاشی است برای نشان‌دادن اینکه چگونه می‌توان از متون حدیثی برای تحقیقات تاریخی بهره گرفت.

مقالۀ سوم از موضوع تاریخ‌نگاری در سنت زیدیه با تکیه بر زیدیه ایران سخن می‌گوید و بر اساس متنی تازه منتشر شده از زیدیه، اهمیت توجه به متون زیدیه در تاریخ‌نگاری اسلامی را نشان می‌دهد. متن محوری مورد بحث در این نوشتار کتابی است به نام المصابیح نوشتۀ ابوالعباس حسنی عالم و فقیه نامدار زیدیه که پس از مرگش توسط شاگردش علی بن بلال آملی تکمیل شده است.

 مقالۀ بعدی بحثی موردی است دربارۀ حدیث مشهور «حدثو عن بنی اسرائیل و لا حرج» و سعی در تحلیل و تلقی متفاوت علمای مسلمان از این حدیث دارد. پنجمین مقاله موضوعی کاملاً متفاوت با دیگر مقالات این مجموعه دارد و تنها مقالۀ مجموعه است که نوعی بررسی دیدگاه‌های غیرمسلمان دربارۀ اسلام است و در صدد نشان‌دادن علل شکل‌گیری برخی سوء تفاهمات نسبت به اسلام در سنت مسیحیت است. سیاست مذهبی نادر در پرتو برخی منابع تازه‌یاب، با محوریت عالم برجسته و البته کمتر مورد توجه قرار گرفته عصر افشاری، سیدنصرالله حائری سعی در ارائۀ تحلیل جدیدی از سیاست مذهبی نادر دارد. بررسی واقعۀ حره و بیشتر از زاویۀ تحولات سیاسی ـ اقتصادی موضوع مقالۀ هفتم است و نویسنده در این مقاله کوشیده با گردآوری تمام اطلاعات از تمام منابع حتی ادبی، علل و ریشه‌های این حادثه را تحلیل کند. مقالۀ هشتم و نهم بحث و گزارش انتقادی دربارۀ چند اثر تاریخی و چند متن منتشرنشدۀ تاریخی در سده‌های میانه و اهمیت آنها است. بررسی نسخه‌های خطی تازه‌یاب و اهمیت آنها در مطالعات تاریخی در مقالات دهم تا سیزدهم بحث شده است. همچنین نشان داده شده است که توجه به فهرست‌های نسخه‌های خطی چگونه می‌تواند برای تحلیل تاریخ تشیع در برهه‌هایی به کار آید.

مقالات بعدی با صبغۀ فهرست‌نگاری در تلاش است تا نشان دهد چگونه می‌توان از فهارس خطی در مطالعات بهره گرفت و اینگونه متون به چه کار محقق تاریخی می‌آید. مقالات بعدی جملگی نگاهی کلامی ـ تاریخی به برخی اشخاص و جریان‌های کلامی دارد.

آخرین مقاله مجموعه همانند نخستین مقاله که نوشته‌ای دربارۀ شهید ثانی بود، موضوع شهادت شهید ثانی را مورد بررسی و تحقیق جامعی قرار داده است.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

نکاتی دربارۀ کتاب منیة المرید فی أدب المفید و المستفید زین الدین عاملی

اهمیت کلامی و تاریخی آثار شیخ صدوق

تاریخ به مثابۀ هویت: نکاتی دربارۀ تاریخ‌نگاری زیدیه

حدثوا عن بنی اسرائیل و لا حرج: مطالعه‌ای در مورد حدیثی کهن/ مناخیم قسطر

متکلمان مسیحی و قرآن/ هارتموت بوبتسین

تحولات دینی عصر افشاری در پرتو منابعی تازه‌یاب

برخی ابعاد اجتماعی و سیاسی نبرد حرّه/ مناخیم قسطر

اجازات حدیثی و کاربرد آنها در تحقیقات تاریخی عصر صفویه

جبل عامل بین الشهیدین: تأملی دربارۀ تاریخ تشیع در جبل عامل

معرفی دو نسخۀ خطی تاریخی یمنی

کتاب المحن، اثری در مقتل‌نگاری/ مناخیم قسطر

نسخه‌ای نفیس از کتاب کفایة الاثر خزاز قمی

چند ازاطلاع کوتاه دربارۀ شهید ثانی

نسخه‌های نیشابوری نهج البلاغه

رسالۀ کلامی از ابن فورک در رؤیت خداوند

ابوبکر خلال و رسالۀ او در ردّ جهم بن صفوان ترمذی

حسین بن عبد‌الصمد حارثی و نکته‌ای تازه دربارۀ او

یک ارجاع کهن به ابن قبه و مطلبی دربارۀ او

شهید ثانی و مسئلۀ شهادت او به دست مقامات عثمانی/ دون استوارت