معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

استاد دکتر مهدی محقق در بهمن‌ماه 1308 هجری شمسی در مشهد به دنیا آمدند. تحصیلات خود در دوره ابتدائی و متوسّطه را در تهران گذراندند و از سال 1323 شروع به تحصیلات حوزوی کردند و برای استفاده از محضر استادان بزرگ در سال‌های 1326 و 1327 به مشهد رفتند و علوم حوزوی را در حوزه‌های علمیّه مشهد و سپس تهران تا مرحله اجتهاد فراگرفتند و موفّق به اخذ درجه اجتهاد از آیت‌اللّه کاشف‌الغطاء و آیت‌اللّه سیّدمحمّدتقی خوانساری گردیدند.

در سال 1327 وارد دانشگاه تهران شدند و دوره دکتری الهیّات را در سال  1337 و دکتری رشته زبان و ادبیّات فارسی را در سال 1338 به پایان رسانیدند و در سال 1339 پس از شرکت در آزمون دانشیاری به عضویت هیأت آموزشی گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران درآمدند و پیش از آن به مدّت نُه سال در دبیرستان‌های تهران تدریس کرده بودند که مدّت سه‌سال از آن را مدیر بخش کتب خطّی کتابخانه ملّی فرهنگ هم بودند. در سال 1340 از طرف دانشگاه لندن برای تدریس در دانشکده زبان‌های شرقی دعوت شدند و به مدّت دو سال در آن دیار به سر بردند. در سال  1345 به مقام استادی دانشگاه تهران نائل آمدند. ایشان طیّ سال‌های 1344ـ1347 و 1355ـ1357 و 1360ـ1361 در دانشگاه مک‌گیل کانادا به تدریس فلسفه و کلام و عرفان اسلامی پرداختند و در سال 1347 شعبه مؤسّسه مطالعات اسلامی آن دانشگاه را در تهران تأسیس کردند که نتیجه آن نشر متجاوز از یکصدوشصت کتاب در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی است که با همکاری متجاوز از سی‌تن از استادان داخلی و سی‌تن از استادان خارجی در مجموعه‌های «سلسله دانش ایرانی»، «تاریخ علوم در اسلام»، «اندیشه اسلامی»، «همایش قرطبه و اصفهان» و «زبان و ادب فارسی» فراهم آمده است.

در سال 1350 به عنوان رئیس انجمن استادان زبان و ادبیّات فارسی برگزیده شدند و با استفاده از امکانات مؤسّسه مطالعات اسلامی چهل اثر به استادان آن رشته تقدیم داشتند و نیز در همان سال به عنوان عضو هیأت امنا با انجمن فلسفه همکاری کردند و در نشر آثار علمی دانشمندان شیعی ایرانی به وسیله آن انجمن سهیم شدند. پس از بازنشستگی، به مدّت پنج‌سال، سالی سه‌ماه در کانادا تدریس کردند و پس از آن پنج‌سال در مؤسّسه بین‌المللی اندیشه و تمدّن اسلامی مالزی به عنوان «استاد ممتاز فلسفه اسلامی» به تدریس و تحقیق اشتغال ورزیدند و نشر مجموعه‌ای از متون و تحقیقات در زمینه علوم اسلامی را بنیان نهادند که تاکنون دوازده مجلّد از آن به وسیله آن مؤسّسه در تهران و کوالالامپور در مجموعه «اندیشه اسلامی» منتشر شده است و نیز به دعوت دانشگاه آکسفورد سالی یک‌ماه به تحقیق و مطالعه درباره تاریخ پزشکی اشتغال داشته و برخی از استادان را در راهنمائی رساله‌های دکتری در زمینه علوم اسلامی یاری کرده‌اند.

پس از انقلاب اسلامی به ریاست دانشکده دماوند منصوب شدند و در سال  1361 سازمان دائرة‌المعارف تشیّع را پایه‌ریزی کردند و همچنین پس از انتصاب به عضویّت هیأت امنای بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی در سال 1362 مدّت دوسال به عنوان مدیرعامل، آن نهاد را اداره کردند. از بدو تأسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال 1370 به عضویّت پیوسته آن منصوب گشتند و نیز با عضویّت وابسته فرهنگستان علوم پزشکی در گروه طبّ اسلامی و پزشکی سنّتی همکاری خود را ادامه دادند.

ایشان همچنین در بسیاری از مجامع بین‌المللی عضویّت دارند از جمله: فرهنگستان زبان عرب مصر، فرهنگستان زبان عرب دمشق، فرهنگستان علوم و تمدّن اسلامی اردن، فرهنگستان علمی هند، انجمن بین‌المللی تاریخ پزشکی و انجمن بین‌المللی فلسفه در قرون وسطی.

ایشان پدیدآورنده بیش از هشتاد عنوان کتاب اعمّ از تألیف و ترجمه و تصحیح و مجموعه‌مقالات و یکصدوپنجاه مقاله فارسی و عربی و سی‌وپنج مقاله انگلیسی هستند که این مقالات در مجلّات دانشگاه‌های ایران و نشریّات علمی کشور و همچنین در مجلّات علمی کشورهای انگلستان و فرانسه و امریکا و ژاپن و ایتالیا و هلند و ترکیه و مصر و اردن و لبنان و سوریه و مراکش و افغانستان و پاکستان و هندوستان و ازبکستان و تاجیکستان و تایلند چاپ و منتشر گشته است.

از آثار ایشان کتاب «فیلسوف ری، محمّدبن زکریای رازی» (انتشارات انجمن آثار ملّی 1349) تألیف درجه اوّل و برنده جایزه در سال 1349 و کتاب «مفتاح‌الطّبّ» با خلاصه ترجمه انگلیسی و فارسی (انتشارات مؤسّسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران ـمک‌گیل، 1368) برنده جایزه بهترین کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال 1369 و کتاب «مجموعه متون و مقالات در تاریخ و اخلاق پزشکی در اسلام و ایران» (انتشارات سروش، 1374) برنده جایزه دوازدهمین جشنواره بین‌المللی خوارزمی در سال 1377 شده است.

کتاب «ترجمه انگلیسی شرح غررالفرائد» یا «شرح منظومه حکمت حاج ملّاهادی سبزواری» که استاد محقق با همکاری پروفسور توشی‌هیکو ایزوتسو تألیف کردند، در سال 1977م/ 1356ه  در نیویورک چاپ و سپس به وسیله مرکز نشر دانشگاهی و دانشگاه تهران در تهران تجدید چاپ شد. این کتاب پس از «تفسیر مابعدالطّبیعة» ابن‌رشد، نخستین نظام منسجم فلسفی است که پس از هشتصدسال از جهان اسلام وارد غرب شده است.

ایشان در سال 1379 موفّق به دریافت نشان درجه دو دانش و در سال 1380 برنده جایزه پیش‌کسوتان و نیز در همان سال برنده جایزه چهره‌های ماندگار شدند و در سال 1382 نشان درجه یک ادب فارسی، در سال 1384 لوح تقدیر ویژه هشتمین دوره جایزه انجمن ترویج علم ایران، در سال 1387 لوح تقدیر و جایزه دومین جشنواره فارابی به عنوان «مفاخرپژوه برجسته» و در سال 1390 از طرف بنیاد ملّی نخبگان با عنوان «استاد برجسته» جایزه مرحوم علامه طباطبائی را دریافت نمودند.

ایشان اکنون مدیر مؤسّسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران ـدانشگاه مک‌گیل و رئیس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی هستند.

استاد محقّق در سال 1378 از طرف هیأت امنای انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ریاست هیأت مدیره آن انجمن منصوب گشتند. از جمله فعّالیّت‌های ایشان در طول ده‌سال مدیریّت خود در آن مرکز، برگزاری 106 مراسم بزرگداشت برای نام‌آوران در عرصه‌های علمی و فرهنگی بود که برای هریک از آنان بزرگداشت‌نامه‌ای هم تألیف می‌شد.

59 مجلّد از این بزرگداشت‌نامه‌ها با مقدّمة استاد محقق آغاز می‌شود که استاد در این پیش‌گفتار‌ها، یا به شرح اجمالی زندگی و خاطرات آن افراد پرداخته یا موضوعی که زمینه فعّالیّت آن افراد بوده، مورد پژوهش و بررسی قرار داده‌اند.

مجموعۀ این پیش‌گفتارها، به ترتیب از متأخّر به متقدّم همراه با مقاله‌ای از استاد با عنوان «ده‌سال با مفاخر علمی و فرهنگی کشور (1378ـ1388)» و نیز فهرست اعلام در مفاخرنامه در این کتاب جمع‌آوری شده است.

افرادی که پیش‌گفتار بزرگداشت‌نامۀ آنها در این کتاب آورده شده به ترتیب عبارتند از: سیدمحمد مشکوة، شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری، آیت‌الله شیخ آقا بزرگ تهرانی، ویلیام چیتیک، سیدجعفر شهیدی، ابوالفضل نجم‌آبادی، علی دوانی، علی اکبر دهخدا، عبدالجواد فلاطوری، عباس حری، رشدی راشد، سید محمدتقی مصطفوی، عبدالمحمد آیتی، حسن تاج بخش، غلامحسین شکوهی، سیدجلال الدین آشتیانی، احمد بهمنیار کرمانی، ابوالحسن شعرانی، محمد خوانساری، ناصر کاتوزیان، سیدحسن موسوی بجنوردی، رضا داوری اردکانی، ملاهادی سبزواری، اسماعیل حاکمی والا، نوش آفرین انصاری، زهرا رهنورد، حمید فرزام، عباسعلی محقق خراسانی، شیرین بیانی، بهاءالدین خرمشاهی، عبدالحمید بدیع الزمانی کردستانی، سید محمدکاظم عصار، علی محمد کاردان، زین العابدین مؤتمن، جبار باغچه بان، اسدالله آل بویه، سید ضیاءالدین سجادی، سیدمحمد نقیب العطاس، شیخ محمدتقی آملی، علی‌قلی بیانی، میرزامحمدعلی مدرس تبریزی، سیدعلی موسوی بهبهانی، توشی هیکو ایزوتسو، فتح الله مجتبایی، حسینعلی راشد، توران میرهادی، میرزا مهدی مدرس آشتیانی، عبدالرحمان شرفکندی، جلال الدین همایی، محمدحسن گنجی، مرتضی مطهری، عبدالحسین نوایی، سیدجعفر سجادی، یدالله سحابی، محمد قزوینی، محمود نجم آبادی، محمدحسن لطفی، احمد بیرشک و حاج شیخ هادی نجم آبادی.