معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

سیدعلی آل داود، در سال 1331 در خور بیابانک ـ شهری در حاشیۀ کویر مرکزی ایران ـ دیده به جهان گشود؛ تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همان‌جا و سال آخر را در دبیرستان ادب اصفهان به انجام رساند و وارد دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران شد. وی پس از اتمام به تحصیل در رشتۀ جامعه‌شناسی پرداخت، اما آن ‌را ناتمام رها کرد. آل داود در زمان تحصیل در دانشگاه تهران، چند سالی به کار در بنیاد فرهنگ ایران پرداخت و پس از انقلاب از آغاز سال 1365 به عضویت هیئت علمی مرکز دائرة ‌المعارف بزرگ اسلامی درآمد. از او تاكنون بیش از 32 جلد کتاب و ششصد مقاله به چاپ رسیده است كه از آن جمله می‌توان به تاج ‌القصص (2 مجلد)، اسناد و نامه‌های امیرکبیر (2مجلد)، هفت اقلیم کتاب، مجموعه آثار یغمای جندقی (2 مجلد) و مقالات متعدد در دائرة ‌المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامۀ جهان اسلام، مجلۀ نشر دانش و دانشنامۀ ایرانیکا اشاره کرد.

این کتاب دربردارندۀ شش بخش به این شرح است:

بخش اول: تحقیقات ادبی و متن‌شناسی حاوی نه مقاله است و از جمله دو مقالۀ آن در باب کتاب کم‌نظیر سفینه تبریز است.

بخش دوم: پژوهش‌هایی در مردم‌شناسی، تاریخ و حقوق ایران حاوی هشت مقاله و سه مقالۀ اساسی آن مربوط به مباحث حقوق ایران از عصر قاجار تاکنون است.

بخش سوم: تحقیقات مردم‌شناسی و تاریخی ناحیه خور و بیابانک است که شامل یازده مقاله است و برخی مقالات راجع به واقعۀ نایب حسین کاشی در بیابانک است.

بخش چهارم: حقوق نشر، دو گزارش در باب سمینارهای علمی خارج کشور و چند مطلب در باب درگذشت دانشمندان معاصر است.

بخش پنجم: نقد و معرفی کتاب که کوتاه‌ترین بخش و مشتمل بر سه مقاله در نقد سه کتاب است.

بخش ششم: چند رساله و منظومه تاریخی و ادبی، حاوی ده رساله و منظومه است و بیشتر آنها به عنوان ضمیمه مجلۀ فرهنگستان در سال‌های اخیر به چاپ رسیده است.

نویسنده در پیش‌گفتار کتاب ضمن توضیحاتی دربارۀ این کتاب می‌گوید: «اینک دومین مجموعۀ مقالات من با حجم اندکی کمتر انتشار می‌یابد. مجلد نخست بیشتر مشتمل بر نوشته‌ها و پژوهش در نقد کتاب یا معرفی نسخه‌های خطی بود، اما اثر حاضر به رغم حجم کمتر حاوی موضوعات متنوع‌تری است و به خصوص دربرگیرندۀ مقالاتی در حوزۀ مردم‌نگاری است. نویسنده البته دانش‌آموختۀ مردم‌شناسی و مردم‌نگاری نیست، اما به این مباحث علاقه‌مند است و همواره اهمیت آن را در می‌یابد و نوشته‌های مربوط به این قسمت صرفاً نشان‌دهندۀ علاقۀ زاید الوصف او به اینگونه پژوهش‌هاست.

کوشیده‌ام در هر مقاله و نوشته، مطلب تازه‌ای عرضه شود. از بازگویی پژوهش‌های انجام شده و تکرار سخنان دیگران همواره پرهیز داشته‌ام. البته استناد به آثار دانشمندان و پژوهشگران برجستۀ معاصر را برای روشن شدن زوایای تاریک برخی زمینه‌ها ضروری دانسته و نیز از این روش استقبال کرده‌ام».

در چکیدۀ مقالۀ «کهن‌ترین داستان پیامبران به زبان پارسی» آمده است:

نخستین تفسیر برجای مانده قرآن به زبان فارسی ترجمه تفسیر طبری اثر عده ای از دانشمندان ماوراء النهر است که در سال 352 به روزگار منصور بن نوح سامانی پدید آمده است. این اثر را همچنین باید کهن‌ترین کتاب مفصل منثور زبان فارسی به شمار آورد. همه متون فارسی برجای مانده پیش از ترجمه تفسیر طبری همچون مقدمه شاهنامه ابومنصوری کوتاه‌اند و قابل مقایسه با این ترجمه نیستند. در همه نسخ خطی شناخته شده این کتاب، بخش‌هایی به شرح داستان پیامبران اختصاص یافته است که نمی‌توان مجموعه آنها را اثری مستقل شمرد. قدیم‌ترین کتاب مستقل درباره داستان‌های پیامبران قصص الانبیای نیشابوری است که به قرن پنجم تعلق دارد. از تاریخ دقیق تألیف این اثر که به کوشش روان‌شاد حبیب یغمایی در سال 1340 ش به طبع رسیده، اطلاعی نداریم. اما اثری که برآنیم تا در این مقاله به تفصیل به معرفی آن بپردازیم و در آینده‌ای نزدیک منتشر خواهد شد مفصل‌ترین و قدیم‌ترین کتاب در داستان‌های پیامبران به زبان فارسی است. این اثر که در مقدمه برخی از نسخ خطی و نیز در فهرست‌های نسخ خطی با نام تاج القصص از آن یاد شده، در شمار مهم‌ترین متون فارسی قرن پنجم هجری است و تاکنون به طبع نرسیده است. تاج القصص به تصریح مؤلف آن، در سال 475 هجری در بلخ تألیف و تدوین شده است. هر چند نسخه‌های شناخته شده این اثر بی‌تردید در ادوار گوناگون دستخوش تصرف فراوان شده، اهمیت آن همچنان محفوظ است. مؤلف ابونصر احمد بخاری، مطالب آن را در سال 475 در شهر بلخ از استادش، ابوالقاسم محمود جیهانی شنیده و همراه با سخنان و افزوده‌هایی از خود به رشته نگارش درآورده است. طبعاً انشای کتاب و نثر آن را باید متعلق به ابونصر بخاری دانست، گوآنکه محتویات اصلی آن املای ابوالقاسم محمود جیهانی از دانشمندان ناشناخته آن روزگار است. قصص الانبیای نیشابوری که احتمالا هم زمان با تاج القصص یا اندکی پس از آن نوشته شده، از حیث حجم کمتر از نصف تاج القصص است.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

بخش اول: تحقیقات ادبی و متن‌شناسی

کهن‌ترین داستان پیامبران به زبان پارسی

امام فخر رازی در تبریز

قصیدۀ ابوالمفاخر رازی منسوب به امام فخر رازی

پیدایش و زوال جهان به روایت یک کتاب کهن نجومی

سیمای شهر تبریز در قرن هشتم به روایت سفینۀ تبریز

بررسی سندی نویافته از سفینۀ تبریز

ترجمۀ کهن وصایای افلاطون و فیثاغورس به فارسی

شاعران زن در عرفات العاشقین

آخرین بازماندۀ خاندان آل صاعد

بخش دوم: پژوهش‌هایی در مردم‌شناسی، تاریخ و حقوق ایران

وصف گروه‌های اجتماعی در شیراز یکصد سال پیش

تاریخچۀ آیین دادرسی در ایران

رساله‌ای کهن در حقوق اساسی و اداری ایران

برگی از تاریخ ثبت اسناد در ایران با نگاهی به دفتر اسناد شیخ فضل‌الله نوری

کاتب، اجیر کتاب‌فروش

گزارش و تصویر از روسیۀ 160 سال پیش

نگاه اجمالی به اسناد و نامه‌های امیرکبیر

دو نامه از دکتر مصدق در باب تعمیر بیمارستان نجمیه

بخش سوم: تحقیقات مردم‌شناسی و تاریخی در ناحیۀ خور و بیابانک

حوادث عصر مشروطه در مناطق مرکزی ایران

مهاجرت گروهی از ایل کلهر به خور و بیابانک

اسناد سیاسی و فرهنگی جندق و بیابانک در مجموعۀ بیوتات

نامۀ منتخب السادات جندقی به ملک الشعرای بهار دربارۀ واقعۀ نایب حسین کاشی

فرمانروایی مسعود لشکر در جندق و بیابانک

بازی‌ها و سرگرمی‌های کودکانۀ یکصدسال پیش در خور و بیابانک

گلگشت و تفرج در خور و بیابانک

عقدنامه‌ای کهنه با سبکی نو

سودایی بیاضه‌ای جندقی

مستمری یغمای جندقی از دیوان قاجار

مرثیه‌سرایی و نوحه‌خوانی در دورۀ قاجار

بخش چهارم: 1. حقوق نشر، 2. درگذشت معاصران، 3. چند گزارش

دستبرد ناشر به میراث مؤلف

ثبت و تکلک کتب و اسناد خطی نادر طرحی هماهنگ با واقعیات و منافع ملی

زندگی‌نامۀ حبیب یغمایی از ولادت تا نوجوانی

اجمالی از زندگی و خدمات حبیب یغمایی

حبیب یغمایی در دنیای مطبوعات

درگذشت دکتر شرف‌الدین خراسانی

شصت سال با کتاب؛ نگاهی به زندگی و آثار اقبال یغمایی

سه نامه دربارۀ ویس و رامین (از مجتبی مینوی و محیط طباطبایی)

گزارش دو سمینار

ضرورت تدوین فهرست جامع نسخه‌های خطی فارسی در تاجیکستان

بخش پنجم: نقد و معرفی کتاب

پژوهشی مفصل در تهران‌شناسی

کتاب‌شناسی موسیقی ایرانی

فهرست توصیفی مقالات جشن‌نامه‌ها و یادنامه‌ها

بخش ششم: چند رساله و منظومۀ تاریخی و ادبی

انتخابات زنجان در مجلس چهارم (رسالۀ منتشر نشده‌ای از علامه دهخدا)

اختناق کاشان در انتخابات دورۀ ششم مجلس

منظومه‌ای در نکوهش تنباکو

روزنامۀ اتفاقیۀ شاهرود و بسطام در 1293 هـ.ق

نوشته‌ای دربارۀ عباس میرزا

نزع استبداد و واپسین تشنجات آن (سیدمحمدعلی جمالزاده)

برگزیدۀ اعجوبه و محجوبه داستان عامیانۀ کهن فارسی (اوایل قرن هفتم هجری)

فرهنگ واژه‌های عامیانه (در دورۀ قاجار)

تزویج‌نامه (آیین زن خواستن در دورۀ قاجار)

شاهنامۀ هاتفی خَرجِردی (حماسۀ فتوحات شاه اسماعیل صفوی)