معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

این کتاب مجموعۀ گفتارها و جستارهای استادان و محققان رشتۀ زبان و ادبیات فارسی و زبان‌شناسی ایران است که اغلب با محوریت استلزامات رویکرد بین ‌رشته‌ای در حوزه ادبیات فارسی پیرامون منابع، سرفصل­های درسی و چالش‌های فراروی این رشته و حوزۀ مطالعاتی و پژوهشی آن تدوین شده است. بنابراین این اثر را می‌توان ارزیابی مسائل حوزۀ رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه­ها با تأکید بر مسائل پژوهش در متن و منابع درسی، نیازها و رهیافت‌‌های آیندۀ آن دانست.

هدف از تدوین این کتاب، آشناتر کردن مخاطبان دانشگاهی و محققان و دست­اندرکاران امر پژوهش و آموزش در حوزۀ زبان و ادبیات فارسی نسبت به بخش‌­هایی از وضعیت، مسائل و مشکلات این رشته در سطح ملی و بیان بخشی از راهکارهای برون‌رفت از آن است تا گامی برای شناخت عمیق‌تر وضعیت رشته و رفع موانع و حل مسائل آن باشد.

وجه تمایز این کتاب با سایر کتب منتشر شده در این موضوع را از چند حیث می‌توان مورد بررسی قرار داد:

اول: این اثر از گذرگاه تشکل علمی درونزا و خودجوش حاصل شده و نتیجه تأملات دسته‌جمعی و تبادل نظر گروهی است.

دوم: ثمرۀ فعالیت علمی مداوم و پیوسته در طی سال‌های 1375 تاکنون است؛ کندوکاوها و مشارکت و همدلی جمعی کثیر از استادان صاحب‌نظر از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی گوناگون از سراسر کشور با توزیع جغرافیایی متنوع در طول سالیان و به صورتی پایدار این مباحث را پدیدآورده است.

سوم: از سر دغدغه‌مندی و تعهد برای ارتقای این رشته و اعتلای سرنوشت یکی از عظیم‌ترین و پردامنه‌ترین میراث اسلامی یعنی زبان و ادبیات فارسی بیان شده است.

چهارم: پدید­آورندگان این اثر، از زوایای گوناگون، تعلق خاطر و تعهد خود را به این میراث گران ارج با نگاهی آینده‌پژوهانه و مسئله­‌شناسانه نشان داده‌ و به بازشناسی مشکلات و چشم‌انداز این میراث بی‌بدیل پرداخته‌اند.

پنجم: اصلی‌ترین محور همۀ دغدغه‌ها و مقاله‌‌ها و گفتارهای این اثر متوجه نقد، ارتقاء، غنی‌سازی و تکمیل منابع درسی دانشگاه‌ها در رشته زبان و ادبیات فارسی بوده است و در مجموع، از این جهت که در مسیر ارزیابی وضعیت و موقعیت‌سنجی رشته‌های منابع درسی این رشته با دید انتقادی قرار گرفته است، در تاریخ دانشگاه‌های کشور تدوین اثری با این موضوعات و محورها با پشت سرنهادن فرایند بی­سابقه بوده است و ششم اینکه یکی دیگر از نوآوری‌های این اثر  بازکاوی زمینه‌ها و مباحث مشترک میان زبان و ادبیات فارسی در عین حال با نگاه بین­رشته­ای است. به ویژه در مباحث میان‌رشته‌ای باید به نسبت متون و شاهکارهای ادب فارسی با دانش­هایی چون انسان‌شناسی، مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، نشانه‌­شناسی زبان‌شناسی، روانشناسی، فلسفه، تاریخ، هنر و اسطوره­شناسی، آراء و نظریه‌های جدید عنایت داشت و روش­های آنها را بررسی و تحلیل کرد.

از سوی دیگر جنبه‌های بین­رشته‌ای مقولات کلان ادبی متوجه دستور، سبک­‌شناسی، تفسیر و نقد ادبی است. این رویکرد به ویژه از آن جهت اهمیتی مضاعف دارد که این جستجو‌ها و مسئله­کاوی­های منعکس شده در این اثر بر بنیاد دغدغۀ ‌علمی شکل گرفته و در بنیان­های رهیافت باز‌آفرینی میراث‌های ادبی و فرهنگی ایرانی ـ اسلامی نیز ریشه دارد و می‌تواند عاملی برای ایجاد توازن و تعادل در برابر امواج فزاینده و عطش نوجویی جوانان دانشجو و گفتمان نوخواهی باشد.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

فصل اول: زبان و ادبیات فارسی و مسائل بین رشته‌ای:

مقدمه‌ای بر رابطۀ ادبیات و فلسفه: حسن اکبری بیرق

قلمروهای میان‌رشته‌ای سبک‌شناسی: محمود فتوحی رودمعجنی

رهیافت میان‌رشته‌ای در برنامۀ درسی آموزش عالی: محمود مهرمحمدی

مطالعات میان‌رشته‌ای در تحقیقات ادبی: علیرضا نیکویی

فصل دوم: بازشناسی چند مسئلۀ اساسی در حوزۀ رشتۀ زبان و ادبیات فارسی:

بررسی مسائل و چالش‌های فراروی سبک‌شناسی متون ادب فارسی: احمد رضایی جمکرانی

مشکلات پژوهش‌های ادبی، موانع و راهکارها: احمد رضی

شیوه‌های مسئله‌یابی در تحقیقات ادبی: احمد رضی

بازنگری انتقادی تحقیقات ادبی از منظر علم مغالطات و روش‌شناسی: علیرضا نیکویی

فصل سوم: سایر پژوهش‌های ادبی:

نمودی از کارآمدی نگاه بین رشته‌ای در فهم متن‌های ادبی فارسی: بهادر باقری

گفتمان و مؤلفه‌های متن روایی: ابوالفضل حری

نمودی از رویکرد تعاملی با یک متن ادبی: مریم صادقی

نمودی از تعامل فرهنگ و آموزه‌های دین با ادبیات: سیداسماعیل قافله‌باشی

ضرورت بازنگری تحقیقات ادبی (با نگاهی به زندگی، شعر و اندیشۀ خاقانی): مهدی نیک‌منش

فصل چهارم: دیدگاه‌ها:

رهیافت بین‌رشته‌ای و پژوهش‌های ادبی؛ ضرورت‌ها و کارکردها: حسینعلی قبادی

مسائل و چالش‌های فراروی تدریس تاریخ ادبیات ایران: محمود بشیری

کلیات، اصول، روش‌ها و حد و مرزهای ادبیات تطبیقی: احمد تمیم‌داری

سبک‌شناسی و نقد ادبی: احمد تمیم‌داری

مسائل عمدۀ تدریس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌ها: احمد سمیعی گیلانی

گزیده‌نویسی؛ بایست‌ها و نبایست‌ها: محمدرضا سنگری

نقش فهم زبان عرفان در پژوهش و آموزش بهینۀ متن‌های عرفانی در رشته زبان و ادبیات فارسی: علیرضا فولادی

مروری بر سیر تحول تاریخی روابط ادبی ایران و روسیه: جان‌الله کریمی مطهر