معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

دکتر توفیق سبحانی در پیش‌گفتار کتاب ویژگی‌های اخلاقی دکتر انوری چون کم‌گویی، گزیده‌گویی و مبادی آداب بودن وی را برشمرده است. وی می‌نویسد این ویژگی را در کمتر ادیبی می‌توان سراغ گرفت.

دکتر شفیعی کدکنی نیز از دکتر حسن انوری با عنوان فرزند خلف دهخدا و معین یاد کرده است و می‌نویسد: دکتر انوری دانش و تجربه‌هایی را که در دوران سی و چهل ساله همکاری با لغت‌نامه دهخدا در راه فرهنگ‌نویسی فارسی ذخیره کرد، توانست در فاصله چند سال یکی از عظیم‌ترین برنامه‌های فرهنگ‌نویسی برای زبان فارسی را با توفیقی آلمانی به سامان برساند و حاصل آن فرهنگ سخن و فرهنگ سه جلدی امثال فارسی و فرهنگ اعلام تاریخی و نیز فرهنگ اعلام جغرافیایی بود، در کنار چندین کار بزرگ دیگر باز هم در حوزه فرهنگ‌نویسی فارسی.

حسن انوری در سال 1212 در تکاب متولد شد. دوران ابتدایی را در همان تکاب با سختی‌های تمام گذراند. در زمان تحصیل در کلاس ششم به دلیل بیماری پدر مجبور به ترک تحصیل موقت می‌شود و در مغازۀ پدری می‌نشیند و در همین زمان در امتحانات نهایی نیز شرکت می‌کند و با معدل بالا قبول می‌شود. آموزش عربی را نزد حسن نوعی با آموزش کتاب الدروس العربیه آغاز کرد. بعدها دروس عربی را نزد دو آخوند محلی ادامه داد با خواندن انموذج، صمدیه و سیوطی و مدتی نیز به دروس سطح حوزه پرداخت. در سال 1330 به پیشنهاد حسن نوعی به مدرسه برای تدریس فراخوانده شد که اول کلاس چهر و بعد کلاس سه ابتدایی را به او سپردند. دورۀ دبیرستان را به صورت متفرقه خواند و در امتحانات نهایی در مراغه شرکت کرد و با معدل کمی پایین‌تر از چهارده قبول شد.

سال 1344 دو واقعۀ مهم در زندگی وی رخ داد. نخست اینکه در فوق لیسانس دانشگاه تهران قبول شد و دیگر اینکه نخستین فرزندش نسیم به دنیا آمد. هم‌دوره‌ای‌های وی در این دوره عبارت بودند از: محمدرضا شفیعی کدکنی، علی رواقی، جلیل تجلیل، شمس شریک‌امین و ... و استادان آنها عبارت بودند از: بدیع‌الزمان فروزانفر، محمد معین، جلال‌الدین همایی، ذبیح‌الله صفا، پرویز ناتل خانلری و .... .

در سال 1348 کتاب فارسی سال چهارم دبستان و در سال 49 کتاب پنجم ابتدایی را نوشت. اصولی که برای این کتاب‌ها در نظر گرفته بود، عبارت بودند از: میهن‌دوستی، اخلاقیات و آشنایی با فرهنگ و ادب ایران.

داستان رستم و اسفندیار در شاهنامه و غمنامۀ رستم و سهراب از اولین کتاب‌هایی بودند که بعد از انقلاب با همکاری دکتر شعار چاپ کرد.

یکی از مهم‌ترین کارهای دکتر انوری تألیف فرهنگ سخن است که از سال 1373 شروع شد و در سال 1381 به اتمام رسید. داریوش آشوری در ضمن مقاله‌ای دربارۀ فرهنگ سخن می‌نویسد: نخستین امتیاز بزرگ فرهنگ سخن نسبت به فرهنگ‌های کلان پیشین، برخورداری نسبی آن از «روش» است. در این اثر پرحجم هشت جلدی کوشیده‌اند به تمامیت آن به عنوان یک کار به هم‌پیوسته بنگرند؛ نگرشی که رعایت تناسب مدخل‌ها و گزینش آنها بر اساس منطق درست فرهنگ‌نویسی و گنجایش چنین پروژه‌ای و نیز کوشش در جهت یک‌دستی روش در تعریف‌ها می‌طلبد. فرهنگ سخن می‌کوشد از نگاه سنتی ادیبانه به فرهنگ‌نویسی فاصله بگیرد و از دست‌آوردهای فرهنگ‌نویسی مدرن در زبان اروپایی در حد امکان الگوبرداری کند. از این‌رو می‌توان گفت از همه نظر گام بلندی از فرهنگ معین پیش‌تر است و جانشینی است بسیار بهتر و کاراتر برای آن.

دکتر انوری در مقالۀ « دشواری‌های فرهنگ‌نویسی در زبان فارسی با نگاهی به تجربۀ فرهنگ بزرگ سخن» می‌نویسد: فرهنگ‌نویس اگر بخواهد فرهنگی از روی فرهنگ‌های دیگر بنویسد که - متأسفانه امر رایجی است - کار چندان دشواری پیش روی ندارد امّا اگر بخواهد فرهنگ را از متن زبان استخراج کند با دشواری‌های فراوانی روبه‌رو می‌شود، چرا که در زبان فارسی بانک واژگان به وجود نیامده است تا بتوان بر پایۀ دانش جدیدِ فرهنگ‌نویسی، فرهنگ نوشت. بانک واژگان چیست؟ اگر همۀ متون زبان فارسی را از قرن سوم تا زمان حاضر به رایانه بدهیم و واژه‌های هر متن را مشخص و الفبایی کنیم و مورد استعمال هر واژه را با شمارۀ صفحه مشخص کنیم به طوری که هر کس به سهولت بتواند هر واژه، موارد استعمال آن، جمله، عبارت یا بیتی را که واژه در آنها به کار رفته است به دست آورد و نیز معلوم کند که هر واژه چند بار به کار رفته است می‌توان گفت که ما بانک واژگان زبان را ایجاد کرده‌ایم. از آنجا که زبان فارسی میراثی است که در طول زمان نسبتاً درازی زنده و پویا بوده و در حوزۀ وسیعی از جغرافیا کاربرد داشته است، ایجاد بانک واژگان این زبان کار کوچکی نیست که یک موسسۀ خصوصی بتواند از عهدۀ آن برآید؛ باید دولت در این زمینه پیش‌قدم شود و کار به وسیلۀ وزارت علوم و فن‌‌آوری یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا فرهنگستان زبان انجام شود و حاصل کار به شبکۀ جهانی اینترنت داده شود تا در اختیار همگان قرار گیرد. فرهنگ‌نویس فارسی با در اختیار داشتن چنین گنجینه‌ای دیگر خود نیاز نخواهد داشت به فیش‌برداری از متون بپردازد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار/ توفیق ه. سبحانی

زندگی‌نامه خودنوشت/ حسن انوری

ایران و جهان ایرانی/ حسن انوری

بهترین بخش‌های شاهنامه کدامند؟/ حسن انوری

دشواری‌های فرهنگ‌نویسی در زبان فارسی با نگاهی به تجربه فرهنگ بزرگ سخن/ حسن انوری

فرزند خلف دهخدا و معین/ محمدرضا شفیعی کدکنی

فضل و فضیلت دوشادوش یکدیگر/ رسول شایسته

در معنی سِحر/ عباس ماهیار

نگاهی به صدای سخن عشق/ احمد رضی

ضرورت بازنگری در بخش ریشه‌شناسی فرهنگ سخن/ رضا داوری، حسین داوری

فهرست آثار دکتر حسن انوری

عکس‌ها و اسناد