معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

این کتاب دربردارندۀ سه بخش با عناوین «روان‌شناسی هنر»، «پدیدارشناسی هنر» و «فلسفۀ هنر» است. در این بخش‌ها به ترتیب از فرآیند تکوین اثر هنر با شاخه‌های اصلی هنر (شعر، نقّاشی، موسیقی) و رابطۀ هنر با انسان و مابعدالطبیعه و اخلاق و دین گفتگو می‌شود. نویسنده در هر مبحث، آرای گوناگون را با شواهد متعدّد مطرح می‌کند و در پایان با جمع‌بندی دیدگاه‌ها و تحلیل انتقادی، نظر خود را با رویکرد استدلالی عرضه می‌کند.

منابع هر فصل و نمایۀ کتاب وسعت و تنوع اعجاب‌آور مطالعات نویسنده و دامنۀ فراگیر تفحص و استقصا و جامعیت و عمق نظر او را نمودار می‌کند.

تجربۀ زیباشناختی به دو گروه از پدیده‌ها تقسیم می‌شود. گروه اول پدیده‌هایی که وجه خاصی از تأمل بر آنها تعلق می‌گیرد. این پدیده‌ها را نزد هنردوستانی می‌توان سراغ گرفت که رمان یا شعری را می‌خوانند یا به آهنگی گوش فرا می‌دهند؛ اما این آثار را که مایۀ شادی ما هستند کسی ساخته است. آنها را در طبیعت نمی‌توان یافت: محصول عمل انسانی‌اند. بدین‌سان چنان‌که بیکن می‌گفت: هنر عبارت است از انسان به اضافۀ طبیعت و مراد انسان و آثاری است که از زیر دست انسان بیرون آمده است. پس فعالیت هنری فعالیت نظری محض نیست، فعالیت اخلاقی هم نیست که در سلوک خود فرد جلوه‌گر می‌شود. غایت فعالیت هنری که ماهیتاً سازنده است، اشیایی است که می‌سازد. کارگر و صنعت‌گر و اهل فن هم چیزهایی می‌سازند. با این همه گذشته از اینکه نخستین هدف آنها زیبایی نیست، اینان بسی کمتر از هنرمند در آثار خویش مایه می‌گذارند. این ساخته‌ها از گوشت و خون سازندگان خود و به صورت و مثال آنها سرشته نمی‌شوند. از این نظر فعالیت هنری آن است که به فعالیت خلاق هرچه نزدیک‌تر و برای اتصاف به این صفت از همه سزاوارتر باشد. مگر نه اینکه خاصۀ آفریننده آن است که آفریده‌اش را از گوهرش برآورد و آن را ملک طلق خویش کند. مطالعۀ آفرینش هنری در صلاحیت روان‌شناسی است. در بخش اول به چند جنبه از آن که بیشتر پذیرای بحث و گفتگوست و از این‌رو احتمال دارد هر چه بیشتر ذهن را روشن کند، توجه شده است.

یونگ می‌گوید: «هنرورزی فعالیتی است روانی یا انسانی ناشی از انگیزه‌های روانی و از این حیث موضوع علم مطالعات روان‌شناسی است و باید هم باشد. این نظر در عین حال به وضوح حدودی را تعیین می‌کند که در چارچوب آنها تطبیق نظرگاه‌های دانش مذکور میسر است، یعنی تنها از بخش هنر که فرایندهای تربیت هنری را دربرمی‌گیرد، می‌تواند موضوع مطالعاتی از این سنخ باشد. بخشی که جوهرۀ هنر است، یکسره بیرون از دایرۀ این مطالعات و در پی شناخت ماهیت هنر است و هرگز نمی‌‌تواند موضوع بررسی روان‌شناختی باشد، بلکه تنها موضوع بررسی زیبا‌شناختی ـ هنری می‌تواند قرار گیرد». بدین‌سان وظیفه‌ای که از این پس بر عهدۀ ماست، به روشنی معین شده است: پس از روان‌شناسی هنر، پدیدارشناسی هنر. پدیدارشناسی به هیچ روی از راه التزام منطقی عمل نمی‌کند. جوهرهای منظور نظر پدیدارشناسی، مانند هرآنچه موضوع شهود بلافصل باشد، در قالب مفاهیم کلی نمی‌گنجند. عقل جز از راه تمیز و تخمین به تصور آنها دست نمی‌یابد. پس بیان اینکه هنر فی‌نفسه چیست، پیش از هر چیز بیان این معنی است که هنر چه نیست. پیمودن راه خلف نخستین وسیلۀ وصول به این واقعیت اسرارآمیز است. مسافری را که در جستجوی سرزمین عجایب است، از بیراهه برحذر می‌داریم و راه را به وی نشان می‌دهیم و می‌گوییم: دورتر، باز هم دورتر.

از این روش در عرصۀ نقاشی و شعر و موسیقی گزیده‌تر می‌توان پیروی کرد. تعیین ماهیت آنها، پیش از هر چیز، همان تمییز آنهاست از هر چیزی که بیش از همه خطر خلط آنها با آن چیز باشد، یعنی از تقلیید طبیعت و به عبارت درآوردن اندیشه‌های شریف و هوشمندانه و بیان عواطف؛ چون این ملاحظات را دربارۀ دیگر هنرها هم می‌توان تعمیم داد. بخش دوم را باید آزمایشی برای آشنایی با رازهای زیباشناختی شمرد.

پدیدارشناسی هنر توصیفی است از تجربۀ زیباشناختی و فلسفۀ هنر تفکر در این تجربه است تا ماهیت، معنا و دامنۀ تأثیر آن هرچه بیشتر معین شود. در بخش سوم به فلسفۀ هنر پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

پیش‌گفتار مترجم

درآمد: تمهید مبحث زیباشناسی

بخش اول: روان‌شناسی هنر

فصل اول: جامعه و فرد

فصل دوم: ناخودآگاه و خودآگاه

فصل سوم: الهام و کار

فصل چهارم: ماده و صورت

بخش دوم: پدیدارشناسی هنر

فصل اول: نقاشی و طبیعت

فصل دوم: شعر و خرد

فصل سوم: موسیقی و عاطفه

فصل چهارم: جهان هنر

بخش سوم: فلسفۀ هنر

فصل اول: هنر و انسان

فصل دوم: هنر و اخلاق

فصل سوم: هنر و مابعدالطبیعه

فصل چهارم: هنر و دین