معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

عباس اقبال آشتیانی یکی از مشهورترین روشنفکران ایرانی نیمۀ اول قرن بیستم، تأثیر بسزایی بر نظام مدرن دانشگاهی داشت. او نمایندۀ گروه کوچکی از محققان ایرانی است که عالم سنتی، یعنی فرد تحصیل‌کرده را به محقق مدرنی ارتباط می‌دهد که در نظام جدید پژوهش تعلیم دیده است.

اقبال در سال‌های 1275 تا 1334 شمسی می‌زیست. این سال‌ها شامل دورانی از انقلاب مشروطۀ 1285 شمسی تا سال‌های پس از جنگ جهانی دوم است. او ناظر دوران حادثه‌ای از تاریخ ایران بود. این دوران شامل جنبش مشروطیت، دو جنگ جهانی، تغییر خاندان حکومتی از قاجار به پهلوی، انتقال قدرت از یک پادشاه خودرأی (رضا شاه) به وارثش محمدرضا شاه و جنبش ملی‌گرایی مصدق بود. این رویدادهای مهم روح حساس اقبال را که سخت به میهنش عشق می‌ورزید، تحت تأثیر قرار داد.

این کتاب با مقدمه‌ای شروع می‌شود که به طور کلی به تاریخ روشنفکری ایران و جایگاه اقبال در سنت روشنفکری ایران می‌پردازد.

در فصل اول عوامل تأثیرگذار بر روند تاریخ ایران در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی به طور کلی مرور می‌شود. هدف از این فصل بررسی بخشی از تاریخ معاصر ایران است که به زندگی عباس اقبال آشتیانی بازمی‌گردد؛ یعنی سال‌های 1275 تا 1334 خورشیدی. این بررسی در واقع زمینه را برای مطالعۀ اندیشه‌های او در ادامۀ کار فراهم می‌آورد. در طی این دوره مهم‌ترین تغییرات در تاریخ ایران روی می‌دهد.

فصل دوم به زندگی اقبال، سال‌های تأثیرگذار و پربار زندگی او، فعالیت‌های او در ایران و خارج و دوستان و همکارانش که در بسیاری از ایده‌های فکری آن روزگار با او سهیم بودند، اختصاص دارد. در مورد تحولات نظام آموزشی ایران و روزنامه‌نگاری نیز بحث می‌شود که اقبال در هر دو زمینه فعال بود و جایگاه مهمی داشت.

اقبال تأثیری دیرپا در تحول تاریخ‌نگاری ایران داشت؛ از این حیث آثار او جزء اولین تلاش‌ها در ایران برای نوشتن تاریخ به روش علمی متأثر از مستشرقان محسوب می‌شود. کارهای او آغاز تحقیقات تاریخی ـ ادبی توسط خود ایرانی‌هاست. در فصل سوم این کتاب سهم اقبال در زمینۀ تاریخ و ادبیات ایران و نقد این مطالب کاملاً توضیح داده می‌شوند و محتوای آنها ارزیابی انتقادی می‌‌‌شوند. برای آسانی کار می‌توان نوشته‌های اقبال را به دو گروه اصلی تقسیم کرد: کتاب‌های تاریخی و مقالات یادگار. در این فصل کتاب‌های تاریخی اقبال معرفی و مورد بحث واقع می‌شود.

یکی از مهم‌ترین دست‌آوردهای اقبال انتشار ماهنامۀ یادگار بود. در فصل آخر این کتاب به فعالیت روزنامه‌نگاری عباس اقبال و تحلیل عقاید بارز او در سرمقاله‌هایش در نشریۀ یادگار می‌پردازد. یادگار متعلق به اقبال اولین نشریۀ مهم تاریخی ایران بود که بین سال‌های 1323 و 1328 منتشر می‌‌شد. در طول این پنج سال اقبال اغلب به تنهایی مجله‌اش را می‌نوشت و برای ایرانیان تاریخ و میراث شکوه‌مندشان را فاش می‌کرد. اقبال در سرمقاله‌هایی که برای هر شماره می‌نوشت، دیدگاه‌های خود را دربارۀ بسیاری از مشکلات اجتماعی و فرهنگی روزگارش به وضوح ابراز می‌کرد.

در پایان این کتاب جایگاه اقبال در سنت روشنفکری ایران دوباره ارزیابی شده تا ثابت شود با وجود آنکه او کاملاً ریشه در تاریخ و فرهنگ ایران داشت، به طور معنی‌دار قادر به پذیرش و سازگاری و استفاده از ایده‌های جهان مدرن بود.

در ارزیابی شخصیتی مانند اقبال دو نکتۀ مهم درنظر گرفته می‌شود: یکی شخص اقبال و دیگری جامعۀ ایرانی در نیمۀ اول قرن بیستم که اقبال محصول آن بود. این تقابل دست‌آوردهای ماندگار او را در کانون توجه قرار می‌دهد. شکی نیست که اقبال شخصی فردگرا بود و ضرورتاً امور را با اتکا به خود یک‌تنه به نتیجه می‌رساند. اقبال در سراسر زندگی خود کسی نبود که در جمع دیده شود و این به وضوح در آثارش پیداست. او پژوهشگری کتابخانه‌ای و یک نظریه‌پرداز بود؛ بهترین تصویری که می‌توان از یک روشنفکر ایرانی در سال‌های جنگ ارائه کرد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: ایران در نیمۀ نخست قرن بیستم میلادی

فصل دوم: زندگی عباس اقبال

فصل سوم: آثار عباس اقبال

فصل چهارم: اقبال و یادگار

نتیجه‌گیری

تصاویر

منتخب کتاب‌شناسی