معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

دکتر محقق در پیش‌گفتار کتاب نوشته است: در سال‌های آغازین دهه 1330 که من دانشجوی دوره لیسانس دانشکده زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه بودم، با برخی از دانشجویان دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی که از تبریز بودند از جمله دکتر منوچهر مرتضوی و دکتر سلیم نیساری آشنا شدم. دکتر نیساری در آن وقت‌ها مدیر کل وزارت فرهنگ هم بود که معمولاً در کتابخانه طهوری همدیگر را می‌دیدیم. بعدها ارتباط ما بیشتر شد و همواره ایشان در برخوردها از سکون و آرامش و ادب ویژه‌ای برخوردار بود. پس از انقلاب، ارتباط ما زیاد شد؛ چه آنکه هر دو هفته یک‌بار او را در فرهنگستان زبان و ادب فارسی ملاقات می‌کردم و از ملاحظات خاصی که درباره حافظ داشت، برخوردار می‌شدم. او با فروتنی ویژه خود عبارات عربی دیوان حافظ را نزد من می‌آورد و با کمک یکدگیر به برخی از مشکلات می‌پرداختیم. نکته جالبی که از کوشش‌های سالیان دراز از زندگی علمی دکتر نیساری بر می‌آید اینکه این استاد هرچند در محیط غیرزبان فارسی زاده و پرورش یافته، چگونه همت خود را در هشت دهه از زندگی پربار خود به ترویج و نشر زبان و ادبیات و خط فارسی پرداخته و ملت ایران را از علم سرشار خود بهره‌مند کرده است.

دکتر سلیم نیساری در تاریخ 21 آذر 1299 در تبریز به دنیا آمد. دوران آغاز تحصیل را از سال 1306 در مدرسۀ رشدیۀ تبریز گذراند. سپس به دلیل منتقل شدن پدرش به اردبیل تحصیلات ابتدایی را در دبستان سنائی گذراند. شروع دورۀ دبیرستان باز هم به دلیل انتقال محل خدمت پدر به همان مدرسۀ رشدیه رفت. بعد از اتمام امتحانات کلاس نهم در دانش‌سرای مقدماتی تبریز مشغول به تحصیل شد. بعد از دو سال تحصیل در آنجا به دانش‌سرای عالی تهران رفت و در سال 1321 در دورۀ لیسانس از آنجا فارغ التحصیل شد.

کوشش‌های مربوط به مطالعه و پژوهش و نگارش را بدون اینکه وقفه‌ای رخ دهد تاکنون ادامه داده و از نتایج قابل ذکر آن یکی تألیف کتاب دستور خط فارسی است که در سال 1374 چاپ شده و فعالیت دیگر کوشش در شناسایی و معرفی نسخه‌های خطی دیوان حافظ متعلق به سدۀ نهم است.

در شهریور 1382 با تصویب شورای عالی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عنوان عضو پیوستۀ فرهنگستان انتخاب شد. حاصل بررسی مندرجات پنجاه نسخۀ خطی سدۀ نهم در کتاب دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ ـ نشریه‌ای از فرهنگستان زبان و ادب فارسی ـ معرفی شده و متن دیوان حافظ به استناد پنجاه نسخۀ خطی سدۀ نهم انتشار یافته و آخرین اثری که دربردارندۀ نکاتی در مورد تدوین غزل‌های حافظ است، با عنوان تبصره‌ای بر تدوین غزل‌های حافظ از طرف فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.

دکتر نیساری در تعلیم انشای فارسی به ذکر قواعد صرفی و نحوی و املایی که پیروی آنها سبب درستی لفظ و روشنی و وضوح معنی نوشته است، بسنده ننموده، آداب و اصولی را هم که رعایتش سبب زیبایی و خوش‌نمایی نوشته می‌شود (از قبیل سعی در خوبی و خوانایی خط و به جای خود وضع شدن نقطه‌ها و ضوابط و علامات و جدا و ممتازبودن جمله‌ها و مطلب و یکسان و متناسب بودن فواصل سطرها و حاشیه‌های اطراف نوشته و حتی کاغذ و قلم و مرکب و پاکیزه‌داشت اوراق و صفحات) گوشزد دانش‌آموزان کرده و در تقریر این قواعد و اصول برای متوجه‌کردن عموم شاگردان کلاس به درس خود و واداشتن آنها به سعی در خوب‌فراگرفتن و به خاطرسپردن مطالب، تدبیری حاکی از کمال تجربه و بصیرت به‌کار برده است.

در مقالۀ «یادی از نماد "دارا و سارا" در کتاب اول فارسی» نوشتۀ فریدون اکبری شلدره آمده است: دکتر سلیم نیساری از 65 سال پیش برای رشد علمی شیوۀ آموزش زبان و خط فارسی خدمت کرده است. کتاب‌های آموزش انشا و آموزش هنرهای زبان نمونه‌ای از آن خدمات هستند که همچنان نگاه‌ها و حرف‌های تازه‌ای دارند. یکی از کتاب‌هایی که در تاریخ آموزش رسمی ایران برای آموزش فارسی در پایۀ اول دبستان نوشته شده، «کتاب اول فارسی، دارا و سارا» تألیف استاد نیساری در سال 1328 است. در ادامه نویسنده مقاله برخی از ویژگی‌های ساختاری و محتوایی این کتاب را بیان کرده است؛ از جمله: شیوۀ آموزش این کتاب هجایی یا سیلابی است و بر بخش‌آموزی با توجه به هجاهای کوتاه تأکید دارد. پنج صفحه مقدمه دارد که در آن روش آموزش کتاب اول فارسی را برای معلمان توضیح داده است. در هر درس تکلیف نوشتن و آموزش اعداد، به همراه تصویر مرتبط آمده است. اعداد (1 تا 10) در این کتاب آموزش داده می‌شود؛ یعنی تلفیق آموزش ریاضی با فارسی.

فهرست مطالب کتاب بدین‌شرح است:

پیش‌گفتار/ مهدی محقق

زندگی‌نامه خودنوشت/ سلیم نیساری

هنر نثرنویسی یا درس انشای فارسی/ احمد بهمنیار

دکتر سلیم نیساری و زنگ انشاء/ سید حسین حسینی‌نژاد

نگاهی به «دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ» نوشته دکتر سلیم نیساری/ بهمن خلیفه

گفت‌وگو با دکتر سلیم نیساری درباره دیوان حافظ به تصحیح علامه قزوینی/ بهمن خلیفه

یادی از نماد «دارا و سارا» در کتاب اول فارسی/ فریدون اکبری شلدره

تاریخچه کاربرد اصطلاح «دستور خط فارسی»/ سلیم نیساری

تاریخچه کاربرد اصطلاح «خبرنامه»/ سلیم نیساری

ابتکار گاهی «آمد ـ نیامد» دارد/ سلیم نیساری

فرهنگ ریشه‌شناسی لغات فارسی پرفسور هنینگ/ سلیم نیساری

همزه در زبان فارسی و همزه در خط فارسی/ سلیم نیساری

مأخذ شناسی و گزارش‌نویسی/ سلیم نیساری

فهرست پژوهش‌ها و نوشته‌ها