رموز حمزه و ماجراهای عمرو عیار
خلاصه
این کتاب دربرگیرندۀ گزیدهای از جذابترین قصههای «رموز حمزه» است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.
یکی از مفصلترین و معروفترین داستانهای عامیانۀ ایران طی قرنهای اخیر رموز حمزه است. طبق معمول بیشتر داستانهای عامیانه شخصیت اصلی داستان، تاریخی است؛ اما پیرامون زندگی او افسانهای پدید آمده است.
نمونۀ برجستۀ این کار در ادبیات عربی «سیرۀ عنتره» است که بر اساس نام و یاد عنتره شاعر معلقهسرای عربی نوشته شده، اما عنترۀ تاریخی پیش از اسلام میزیسته، در حالی که عنترۀ داستانی ششصد سال زندگی میکند و حتی از قهرمانان جنگهای صلیبی است. در رموز حمزه نیز گرچه نام حمزه عموی پیامبر (ص) مطرح است؛ اما به گفتۀ بعضی محققان داستانپرداز شاید گوشۀ چشمی هم به داستان حمزۀ آذرک از رؤسای خوارج سیستان در قرن دوم هجری داشته است. به هر حال این داستان مورد توجه شخصیتهای برجستهای چون اکبر تیموری و نادرشاه افشار قرار گرفته و کسانی در قصهخوانی حمزه یا نقاشی و صورتپردازی رموز حمزه نام برآوردهاند که در تذکرهها از ایشان یاد شده است.
شرح جهانگشاییهای حمزه به ویژه در عصر صفوی با روحیۀ مذهبی زمانه همخوانی داشته و البته دامنۀ گسترش آن از ایران فراتر رفته و تا هندوستان و اندونزی و جاوه و مالایا نیز رسیده بوده است. حتی کتابی در آداب «حمزهخوانی» فراهم آورده بودند به نام دستور الصفحاء که به اشارۀ اکبر تیموری تألیف شده است. جاذبۀ این قصه به ویژه در جهاتی اغراقآمیز و عجیب و باورنکردنی است که البته اسکندرنامه هم دستکمی از آن ندارد.
طبق آنچه در آغاز جلد یکم نسخۀ خطی رموز حمزه آمده است: «رموز حمزه هفت جلد است نوشتۀ هفت حکیم و سبب تألیف، آنکه دختر پادشاه هند به بیماری دق دچار شد قرار شد این کتاب را بخواند چون پنج جلد را خواند بیماری برطرف شد و هفت جلد را که تمام کرد آثاری از دق در او نماند» که این نمونهای است از «قصهدرمانی» که البته هزرا و یکشب هم به نوعی قصهدرمانی است.
داستان چنین آغاز میشود که حمزه عاشق مهرنگار دختر انوشیروان است و برای آنکه سنگ بزرگی جلوی پای حمزه بیندارد و بر سر راه ازدواج حمزه با دخترش مانعتراشی نماید، وی را برای گرفتن خراج از عزیز مصر میفرستد و حمزه در آنجا گرفتار و زندانی میشود و عمرو بن امیۀ ضمری عیار که وردست حمزه و در واقع شخصیت بسیار جذاب رموز حمزه است، در راه رهایی حمزه میکوشد و داستان ادامه مییابد .... .
در این داستان طبق معمول داستانهای قدیم مردان چندزنهاند؛ یعنی پهلوان داستان از هر منطقه که عبور میکند، یک ماجرای عشقی رخ میدهد که بر اثر آن زن بیدرنگ باردار میشود و پهلوان هنگام وداع به معشوقهاش توصیه میکند فرزندت اگر پسر شد، اسمش را ... بگذار و اگر دختر بود، خود دانی! و این کمتوجهی مردم عصر نقال را به عنصر زن نشان میدهد، حال آنکه در خود داستان زنها قابل توجه و باشخصیتاند، عموماً وفادارند و در راه رسیدن به محبوب به جان میکوشند؛ در حالی که مرد پیمانشکن است؛ مثلاً حمزه با مهرنگار عهد بسته نخست با او زفاف کند؛ اما مهرنگار یک روز با پسر هجدهسالۀ حمزه از زن دیگر روبرو میشود. همچنین اسمای پری که زن دیگر حمزه است، بسی رنجها در راه وصال کشیده و چه کمکهای محیرالعقول به وی کرده؛ اما به پاسخ درخوری نایل نشده است. حمزه نخستین زن خود مهرنگار را هم اواخر به مکه تبعید مینماید و این در حالی است که زن داغدار فرزند رشیدش است.
اما عمرو عیار که قهرمان چالاک و زبر و زرنگ و تردست این داستان است، ماجراهایش بسیار شبیه به نسیم عیار در اسکندرنامه است. از بلایی که در بچگی به سر آخوند میآورد تا آخر .... . بهترین نمونۀ شباهت دو داستان در اوایل هر دو کتاب است که با رخدادهای بسیار شبیه به هم و گاه فقط با تغییر اسامی و بعضی جزئیات میبینیم چگونه قهرمان مشکلگشا و زیرک و کاردان داستان متولد میشود و به حق خود میرسد. حتی اسم عیارانی که با آنها درگیر میشود گاه عیناً یکی است مثل گلباد عراقی.
عمرو عیار با امیرحمزه از نوجوانی چنین قرار گذاشتهاند که هر جا امیر، کدخدا [= داماد] شد، عمرو را هم کدخدا کند و خواندن صیغه بر عهدۀ عمرو باشد. این است که عمرو همهجا به عنوان «عاقد» دیده میشود. یک جا که عروسی خود عمرو است، ناقثل و راوی رموز حمزه نوشته است: «عروسی عمرو است ... در دست استادان سخنور [= نقالان] است [تفصیل] رنگیندادن این دستور مختصر». منظور نویسنده این است که نقال با ترزبانی و شیرینکاری و نمکریزی و پیازداغ افزودن جذابیت داستان را زیاد کند.
مطالعۀ رموز حمزه به لحاظ سرگرمکنندگی و آشنایی با تعبیرات عامیانۀ کهن و نیز دربرداشتن مواد تاریخ اجتماعی ایران بسیار درخور توجه است و در این تلخیص به هر سه این موارد توجه شده است.
بازیهای بختک و عمرو در باغ داد و عاشقشدن مهرنگار به حمزه، گرفتاری حمزه و عمرو به دست دوالپا، رفتن عیاران حمزه به مصر برای نجات او، نجاتیافتن انوشیروان از دست قران حبشی، بهبودی حمزه و مسلمانشدن نسا، عیاریکردن سنقر و خلاصی فریبرز به دست انورآرای و عمرو، گرفتارشدن عمرو و حمزه به دست فتنه بلخی، عاشقشدن علمشاه و شمسه به یکدیگر، عیاریکردن عمرو با یزدک و گرفتاری او و آمدن نقابدار مرصعپوش برخی از عناوینی است که در این کتاب گردآوری شده است.
پربازدید ها بیشتر ...
پابرهنه در برادوی: زندگی و آثار نیل سایمون
مجید مصطفوینیل سایمون (1927 ـ 2018) یکی از پرکارترین، موفقترین و محبوبترین نمایشنامهنویسان جهان و یکی از بهت
زبان ملت، هستی ملت
امامعلی رحمانزبان تاجیکستان با استقلال وطن پیوند ناگسستنی دارد؛ یعنی وقتی که وطن آزاد و مستقل بوده است، زبان هم ش
منابع مشابه بیشتر ...
نمادهای شاهنامه
احمد رناسیفردوسی از متون تاریخی آن دوران بهره برده و در جایجای سرایشهای افسانه، حماسه و تاریخ، همۀ شخصیتها
رستمنامۀ نقالان
مؤلفی ناشناختهاین متن با هیچیک از رستمنامههای موجود نسبتی ندارد، هرچند شباهتهای چندی میان برخی از حوادث دیده م
نظری یافت نشد.