معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

لف نیکولایویچ تولستوی بی‌تردید یکی از  پرکارترین نویسندگان عصر خود بود که هیچ‌گاه دغدغۀ معیشت او را به سمت نوشتن هدایت نکرد، چه آنکه او از زمین‌داران و ثروتمندان منطقۀ خود به شمار می‌آمده است. تنها دلیل روی‌آوری او به نویسندگی، دغدغه‌های روحی و اجتماعی بوده است که در دوران گوناگون زندگی، فکر و ذهن نویسنده را به خود مشغول کرده بود و رسالت عظیم نجات مردم از ظلم و ستم دولت حاکمه را بر دوش خود احساس می‌کرد. در نود جلد مجموعه آثار تولستوی که نزدیک به چهل سال پس از درگذشت او منتشر شد، این دغدغه به روشنی آشکار است. از همین‌رو تولستوی مانند همۀ انسان‌ها در هر زمانی اندیشه‌ای را در ذهن پرورش می‌داده و اگر آثار او را بدون توجه به نام نویسنده مطالعه کنیم، هرگز متوجه نخواهیم شد نویسندۀ همۀ این آثار یک نفر است. نوشته‌های تولستوی در هر دوره بازتاب اندیشه‌های او در همان زمان است، به همین دلیل می‌توان گفت تولستوی در قالب چند شخصیت متعدد زندگی را پشت سر نهاده و تجربیات هر شخصیت را در قالب آثار خویش منعکس کرده است. او از معدود نویسندگانی است که در دوران حیات به شهرت رسید. تولستوی نزدیک نیم‌قرن پس از انتشار شاهکارش «جنگ و صلح» زیسته است. پس از پنجاه‌سالگی که تحولی در حالات روحی و روانی او رخ داد و او را در مسیر زندگی معنوی پیش برد، راه خود را از کلیسای ارتدوکس جدا کرد. او که تا پیش از این انجیل را به زبان روسی ترجمه کرده بود و نویسنده‌ای مذهبی شناخته می‌شد، اکنون در معرض ناملایم‌ترین اتهامات کلیسایی قرار داشت و این جدایی تا آنجا پیش رفت که در سال 1901 میلادی، یعنی نه سال قبل از درگذشتش، رسماً او را مرتد اعلام کردند. تولستوی این حکم را تا آخر عمر ظالمانه می‌دانست و شاید بر این باور بود که:

کفر چو منی گزاف و آسان نبود                     محکم‌تر از ایمان من ایمان نبود

جامعۀ روسیه نمی‌توانست تولستوی را که یکی از افتخارات روسیه در جهان تلقی می‌شد، از خود براند. با وجود ناملایمات سال‌های واپسین عمر، تولستوی در ذهن مردم روسیه هنوز برترین یا یکی از برترین نویسندگان است.

در این کتاب کوشش شده به معنویت‌گرایی تولستوی بیش از زوایای دیگر شخصیت او توجه شود. همچنین تلاش شده از منابع روسی بیشتر بهره گرفته و تصویر برخی نامه‌ها و اسناد موجود نیز در حد امکان گردآوری و ارائه شود.

در فصل اول این کتاب به سالشمار زندگی تولستوی پرداخته شده است که از تولد تا مرگ وی را دربرمی‌گیرد. در ادامه روایتی از زندگی او به تفصیل شرح داده می‌شود.

فصل دوم به اندیشه و رویکرد تولستوی اختصاص دارد. فلسفه زندگی، تفکرات اندیشمندان در این‌باره و شیوه و مراحل جستجو در خصوص زندگی ابدی انسان و افکار تولستوی بیان می‌شود؛ چراکه تولستوی همواره به فلسفه زندگی می‌اندیشیده و زمانی موفق به یافتن زوایایی از آن بوده و گاهی نیز ناامید و سرگشته، بارقه‌های شک و تردید را تجربه می‌کرده است. این تفکرات در آثار و خلق شخصیت‌های داستان‌های وی نیز مشهود است. مسائلی چون عدالت، نیکی و ایمان از مهم‌ترین موضوعاتی هستند که تولستوی مخاطب را به تأمل در آنها وامی‌دارد و اهمیت وجود ایمان را در زندگی انسان حائز اهمیت می‌داند.

در ادامه این فصل نویسندگان به دیدگاه‌های اعتقادی مصلحانه و انتقادی تولستوی توجه دارند و انتقاداتی که او پس از تحولات روحی و فکری نسبت به کلیسای ارتدوکس داشته است. او در مسیر مطالعاتش برای یافتن مفهوم زندگی، مسیر را در پناه بردن به دین و آموزه‌های آن جستجو کرد، اما نه آنطور که کلیسا می‌خواست. در ادامه این بخش، رویکرد سیاسی تولستوی که تحت تأثیر افکار فلسفی و دینی وی قرار داشته بیان می‌شود و به این منظور با گسترش آثار تولستوی و فراسرزمینی‌شدن آنها که اندیشه‌هایش را در خود جای داده‌اند، بسیاری اندیشمندان آن زمان را به مکاتبه با وی ترغیب نمود.

فصل سوم کتاب به تولستوی؛ اسلام و ایران اختصاص دارد. آشنایی او با دنیای شرق که به دوران کودکی و شنیدن داستان‌های هزار و یک‌شب برمی‌گردد و در ادامه زندگی، تأثیرات بسیاری که از فلسفه باستان، حماسه آسیا و آفریقا، ادبیات و هنر، فولکلور و همه چیزهایی که او «حکمت شرق» می‌نامید، توضیح داده می‌شوند. اما اسلام و قرآن در او تأثیری شگرف داشت. «موضوع تأثیر قرآن کریم بر ذهن و اندیشه‌های تولستوی و درک او از معنای ژرف این کتاب آسمانی همچنین احادیث پیامبر بزرگ اسلام است. در میان آثار تولستوی نوشته‌هایی به چشم می‌خورند که نمی‌توان آنها را فقط یک رمان اجتماعی نام نهاد، زیرا معنای خفته در پشت واژگان، این آثار را تا مرتبه مکاشفات فلسفی ـ عرفانی بالا می‌برد». دنباله این فصل به تولستوی و ایران اختصاص دارد. از آشنایی و تحصیل تولستوی در رشتۀ عربی ترکی دانشگاه قازان و راه‌یافتن کتاب‌های فرهنگی و دینی شرقی به کتابخانه شخصی وی و دیدار با نمایندگان مذاهب اسلامی از اقصی نقاط جهان تا علاقه وی به شعر فولکلور ایرانی، نیز موسیقی مردمی ایران حکایت از گرایش عمیق او به فرهنگ ایرانی و شرقی دارد.

فصل چهارم به نامه‌ها تعلق دارد. نامه‌هایی که از نقاط مختلف و از افراد مطرح آن زمان به دست تولستوی می‌رسیده‌اند. مکاتبات او با مهاتما گاندی، ماکسیم گورکی، الکساندر سوم؛ امپراطور روسیه، تورگینف و اعضای خانواده و فامیل و همچنین پاسخ‌های این نامه‌ها از طرف تولستوی، در این بخش آمده‌اند. 

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

فصل اول: زمانه و زندگی

سالشمار زندگی تولستوی

روایت مفصل از زندگی تولستوی

فصل دوم: اندیشه و رویکرد

فلسفۀ زندگی 

دیدگاه اعتقادی مصلحانه و انتقادی

رویکرد سیاسی

فصل سوم: تولستوی؛ اسلام و ایران

آشنایی با دنیای شرق

تولستوی و اسلام

سانسور شوروی

تولستوی و ایران

فصل چهارم: نامه‌ها

مکاتبات با مهاتما گاندی

نامه‌های ماکسیم گورکی ‌

نامه تولستوی به الکساندر سوم (امپراطور روسیه)

مکاتبات با دیگران

تصاویر

فهرست منابع