معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

ايرج زبردست متولد شيراز به سال۱۳۵۳ است. شاعر جوانی که با درخشش در سرايش رباعی، نظر منتقدان و کارشناسان شعر کلاسيک را به خود معطوف کرده، تا جايی که برخی از اين بزرگان نظير بهاءالدين خرمشاهی او را زبده‌ترين رباعی‌سرا پس از خيام خوانده‌اند.

رباعیات ایرج زبردست خوش درخشیده،  شاعر خوش‌درخشیده و با این حال معاصر را نمی‌توان جدی نگرفت. لازم نیست که دلت را بکاود تا در آن برای خود جا باز کند. امروزه رباعی قالب کمابیش فراموش‌شده‌ای است، یعنی کم سراینده دارد و بیشتر شعرای امروز از سر تفنن به این قالب پرداخته و می‌پردازند؛ اما نوجویی و نوگویی در شعر ایرج زبردست تلاطم گسترده و ماندگاری دارد.

رباعی / ترانه کمابیش تاریخی دوهزار ساله دارد. بیشتر غزل‌سرایان کهن به ویژه عطار، مولانا، سعدی و حافظ هم رباعی‌هایی دارند که از نظر کم و کیف قابل اعتنا است. در این میانه حافظ کمتر رباعی سروده و بیشتر رباعیات منسوب به اوست. با گذشت زمان و کاوش و پژوهش پژوهندگان، صاحبان و سرایندگان واقعی آنها بیشتر آشکار می‌شود.

ایرج زبردست زبدۀ رباعی‌سرایان امروز، کم‌گوی و گزیده‌گوست. تقریباً هیچ رباعی او نیست که مضمونی پخته و معنای پیشرفته‌ای نداشته باشد. شعر او در خدمت هیچ دستگاهی اندیشگی (ایدئولوژی) خاصی نیست. غالباً هنر برای هنر است. فرم و آگاهی زبردست هم در حد اعلی است. کلمه و عبارت و قافیه‌ها در عین استحکام و متانت و بداعت‌اند. هم محتوا و اندیشه‌هایش نو است و هم الفاظش و هرگز لفظ بر اندیشه تقدم ندارد، بلکه هم‌پردازند.

همان‌گونه که بعضی غزل‌سرایان برجستۀ معاصر و در رأس همۀ آنها سیمین بهبهانی غزل را چندان و نو و اجتماعی و پرمعنا کرده‌اند که به ژانری از شعر نو بل شده است، ایرج زبردست هم همین خدمت را به رباعی و با رباعی کرده است. حتی رباعیاتی دارد که به شیوۀ نیمایی سروده و نوشته می‌شود که خواننده یا شنونده در برخورد اول خیال می‌کند شعر نو می‌خواند یا می‌شنود.

ایرج زبردست ابداع‌کنندۀ رباعی ـ تصویر یا رباعی تصویری هم می‌باشد که در تاریخ سرایش رباعی بی‌سابقه است. یکی دیگر از ویژگی‌های این شاعر پارادوکسی (متناقض‌نما) بودن آن است:

باران: تب هر طرف ببارم دارم

دهقان: غم تا به کی بکارم دارم

درویش نگاهی به خود انداخت و گفت:

من هر چه که دارم از ندارم دارم

در پایان کتاب در سه بخش اشعاری از این شاعر رباعی‌سرا آورده شده است که برای نمونه به دو رباعی در اینجا بسنده می‌شود:

به نیما یوشیج:

درویش همیشه بی‌نیاز، آینه است

صدقای سرود شهر آز، آینه است

با سنگ‌دلان سنگ در دست بگو

آیینه اگر شکست، باز آینه است

*****

من، من، منِ زیر پوست، بالا با دوست:

تن، تن، تنِ خیس نور، این من یا اوست؟

: اینجا همه چیز چشم و هر چشم کسی ست

اینجا نفس پرنده‌ها هم یاهوست.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

مقدمه/ ایرج زبردست و رباعیاتش/ بهاءالدین خرمشاهی

نگاهی و ستایشی به رباعیات ایرج زبردست/ منوچهر آتشی

بهترین رباعی‌سرای امروز ایران ایرج زبردست است/ منصور اوجی

خط چهارم، نگاهی به رباعیات ایرج زبردست/ محمدحسین بهرامیان

دربارۀ رباعی‌های ایرج زبردست (1)/ پرویز خائفی

دربارۀ رباعی‌های ایرج زبردست (2)/ پرویز خائفی

ایرج زبردست شاعری که فقط رباعی می‌گوید/ عمران صلاحی

رباعیات همیشه محکم/ مرتضی کاخی

رباعی ناب امروز/ محمد حقوقی

دردانۀ رباعی از رودکی تا ایرج زبردست/ امیرهمایون یزدان‌پور

معاصران و آمدوشد رباعی در شیراز و فارس/ صدرا ذوالریاستین

خیام و زبردست/ فیض‌الله شریفی

بارش مستطیل/ اکبر اکسیر

پایان‌بندی‌های چشمگیر/ شهرام شمس‌پور

جسارتی در حد خیام/ سیمین بهبهانی

درنگی بر رباعیات ایرج زبردست/ پوران فرخزاد

با نوشته‌هایی از: یدالله رؤیایی، کامیار عابدی، سیروس رومی، منصور رستگار فسایی، سیمین دانشور، امین فقیری، فریدون مشیری، هیوا مسیح، علی باباچاهی و .... .