معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

تاریخ دانشی است که اگر نتواند به ما بگوید به کجا می‌رویم، لااقل می‌گوید که از کجا آمده‌ایم، چه اندیشیده‌ایم، چه داشته‌ایم، چه خواسته‌ایم، چه گفته‌ایم، چه کرده‌ایم و ... . تاریخ آیینۀ تمام‌نمایی است که گذشته اقوام و ملل و وقایع گوناگونی که بر آنها گذشته، اعم از خوبی‌ها و بدی‌ها، پیروزی‌ها و شکست‌ها، زشتی‌ها و زیبایی‌ها و حق‌‌شناسی‌ها و ناسپاسی‌ها در آن جلوه‌گر است. تاریخ‌نگاری، فن و هنری است که بدون هیچ کم و کاست، با رعایت کامل بی‌طرفی و به دور از جانب‌داری و مخالفت، حقایق زندگی بشر را با شجاعت، امانت و صداقت جلوه‌گر می‌سازد.

تاریخِ بی‌نظیر، شکوهمند و پرفراز و نشیب ایران‌زمین سرشار است از شادی‌ها و غم‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌ها و خدمتگزاری‌ها و خیانت‌ها که در طول سال‌‌های دراز بر چهرۀ این سرزمین نقش بسته است، آن‌چنان‌که بیان و گزارش این رویدادها در هر دوره دست‌کم ده‌ها جلد کتاب را شامل می‌شود.

در بخش تاریخِ نواحی ایران، تاریخ گواهی می‌دهد که ناحیۀ کرمان در گذشته یکی از کانون‌های مدنیّت و فرهنگ ایرانی بوده و به ویژه در دورۀ اسلامی، دانشمندان برجسته‌ای را در رشته‌های گوناگون علمی به جامعۀ ایرانی عرضه کرده است. در میان انبوه این فرزانگان که شامل: ادیبان، شاعران، ریاضی‌دانان، ستاره‌شناسان، عارفان، پزشکان و هنرمندان بوده‌اند، البته «تاریخ‌نگاران» جایگاه ویژه‌ای دارند که تاکنون به طور شایسته و مستقل به آنان پرداخته نشده و نسبت به معرفی ایشان و آثارشان اقدامی درخور به عمل نیامده است.

این گروه که حدود چهارده نفر می‌باشند از افضل‌الدین ابوحامدکرمانی (پزشک و تاریخ‌نگار سدۀ ششم هجری) تا محمدابراهیم باستانی‌پاریزی (تاریخ‌نگار معاصر)، هر یک در زمان خود با توجّه به شرایط خاص زمانی و مکانی، توانسته‌اند ضمن تأثیر‌گذاری در اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی کشور، گزارش‌‌ها و تفاسیر دقیق و مفصّلی را از رویداد‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی به صورت مکتوب و بسیار ارزشمند، از خود به جای گذارند که امروزه نه تنها منابع مفیدی برای « کرمان پژوهی» محسوب می‌شوند، بلکه در ردیف منابع معتبر تاریخ ایران نیز به‌شمار می‌آیند.

تاریخ‌نگاران کرمان از قرن ششم تا پانزدهم هجری قمری (عصر حاضر)، یعنی در یک دورۀ تقریباً هزار ساله، به خوبی توانسته‌اند با خلق آثار خود، در دوره‌های کاملاً متفاوت سیاسی وحکومتی و سلطۀ اقوام بیگانه‌ای مانند ترکف مغول، تاتار و غیره از حریم فرهنگ و تاریخ ایران در این ناحیه بسیار مهم ـ از نظر سیاسی، نظامی و اقتصادی ـ از پیکرۀ ایران بزرگ، پاسداری نمایند و در حقیقت، یک «مکتب تاریخ‌نگاری» مخصوص به خود را به وجود آورند. این ویژگی به صورتی است که در مقام مقایسۀ وضعیت ناحیۀ کرمان با دیگر نواحی ایران همچون آذربایجان، کردستان، خوزستان، فارس، اصفهان و خراسان بی‌نظیر است و به همین سبب تعداد و آثار تاریخ‌نگاران کرمانی به راستی زیادتر، ارزشمندتر و چشم‌گیرتر است.

در این پژوهش، «تاریخ‌نگاران کرمان» به ترتیب زمان زندگی، همراه با خدمات و آثار آنها معرفی می‌شوند. اشاره به این مسئلۀ مهم ضروری است که «تاریخ‌نگاران کرمان» به جز احمدعلی‌خان وزیری، مؤلف «تاریخ کرمان» (سالاریه) در عصر ناصری که خود و پدرانش در خدمت شاهان قاجار بوند و پدربزرگ او همان «حاج آقا علی وزیر» که آقا محمدخان قاجار را برای تصرف کرمان به این دیار دعوت کرد و او را یاری داد، دیگرِ تاریخ‌نگاران عمدتاً مستقل و غیر وابسته بوده‌اند. شخصیت‌هایی چون: افضل‌الدین ابوحامد کرمانی (615هـ.ق ـ 530هـ.ق)، ناصرالدین منشی کرمانی (735هـ.ق ـ 668هـ.ق)، محمدابراهیم خبیصی (وفات 1035هـ.ق)، میرزا آقاخان کرمانی (1314هـ.ق ـ 1270هـ.ق)، ناظم‌الاسلام کرمانی (1337هـ.ق ـ 1280 هـ.ق)، سعید نفیسی کرمانی (1345هـ.ق ـ 1274هـ.ق) و دکتر باستانی پاریزی (در حیات 1304 هـ.ش) که به‌راستی سرمایه‌های تاریخ ادب و فرهنگ معاصر ایران به شمار می‌آیند.

از میان چهارده تاریخ‌نگار کرمانی، متأسفانه تاکنون اطلاعات کافی و لازم دربارۀ سه نفر آن‌ها به نام‌های: ملّااسکندر فرزند ملّاگشتاسب منجّم، مؤلف «محَقَّق التّاریخ»، میرزاحسین وزیر، مؤلف «تاریخ کرمان» و رُهنی کرمانی، مؤلف «تاریخ رُهنی» به دست نیامده است.

در این پژوهش سعی شده با استفاده و استناد به منابع کتابخانه‌ای، اسناد و مدارک و آثاری که از این تاریخ‌نگاران در دست است، ارزیابی و نگرشی تازه نسبت به مکتب تاریخ‌نگاری کرمان به عمل آید و همچنین مجموعه و دفتری تازه و مطلوب به هدف شناساندن این افراد و آثار آنان تدوین گردد.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:

فصل اوّل: زمینۀ تاریخ‌نگاری در کرمان

فصل دوم: افضل‌الدین ابوحامد کرمانی (615هـ.ق ـ 530هـ.ق)

فصل سوم: ناصرالدین منشی کرمانی (735هـ.ق ـ 668هـ.ق)

فصل چهارم: سعید محرابی کرمانی (وفات نیمه دوم قرن 10)

فصل پنجم: میرزامحمدابراهیم خبیصی (وفات 1035هـ.ق)

فصل ششم: ملّااسکندر فرزند ملّا گشتاسب (قرن 13هـ.ق)

فصل هفتم: میرزا حسین وزیر (وفات 1270هـ.ق)

فصل هشتم: احمدعلی خان وزیری (1317هـ.ق ـ 1215هـ.ق)

فصل نهم: میرزا آقاخان کرمانی (1314هـ.ق ـ 1270هـ.ق)

فصل دهم: ناظم‌الاسلام کرمانی (1337هـ.ق ـ 1280هـ.ق)

فصل یازدهم: شیخ‌یحیی احمدی کرمانی (1339هـ.ق ـ 1287هـ.ق)

فصل دوازدهم: مجدالاسلام کرمانی (1302هـ.ش ـ 1288هـ.ق)

فصل سیزدهم: سعیدنفیسی کرمانی (1345هـ.ش ـ 1274هـ.ش)

فصل چهاردهم: محمدابراهیم باستانی پاریزی (در حیات ـ 1304 هـ.ش)