۲۳۳۰
۵۰۳
کهربای عشق: عرفان و تصوف در آینۀ آثار فیض کاشانی

کهربای عشق: عرفان و تصوف در آینۀ آثار فیض کاشانی

پدیدآور: علی اکبر چناری ناشر: بنیاد پژوهش‌های اسلامی تاریخ چاپ: ۱۳۹۲مکان چاپ: مشهدتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 7ـ607ـ971ـ964ـ978 تعداد صفحات: ۳۵۲

خلاصه

در این کتاب ضمن پرداختن به شرح حال و معرفی آثار فیض در عرفان و تصوف و بررسی اوضاع سیاسی، تاریخی و اجتماعی روزگار وی، چگونگی رویکرد فیض به تصوف و عرفان به طور مبسوط بررسی شده و به نمونه‌هایی از آرای عرفانی وی در عرفان نظری و تأثیراتی که از دیگران پذیرفته اشاره شده است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

 

در این کتاب ضمن پرداختن به شرح حال و معرفی آثار فیض در عرفان و تصوف و بررسی اوضاع سیاسی، تاریخی و اجتماعی روزگار وی، چگونگی رویکرد فیض به تصوف و عرفان به طور مبسوط بررسی شده و به نمونه‌هایی از آرای عرفانی وی در عرفان نظری و تأثیراتی که از دیگران پذیرفته اشاره شده است. در فصل پایانی کتاب نیز با تکیه بر کتاب‌های احیاء علوم الدین و المحجة البیضاء مقایسه‌ای بین آرای صوفیانه و عرفانی فیض با ابوحامد غزالی صورت پذیرفته است.

ملا محسن از اسلام‌شناسان و عالمان برجستۀ امامیه است که صاحب آثار فراوانی در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی است. مهم‌ترین ویژگی‌های عمومی یا اختصاصی برخی از آثار وی عبارت است از: فراوانی و تنوع آثار، هویت‌یابی از معارف اهل البیت (ع)، سطح‌بندی و مخاطب‌محوری در نگارش، فارسی‌نگاری همراه با نگارش به زبان عربی، گزیده‌نویسی، حکایت‌گری از جریانات فکری و اجتماعی عصر خود، ایجاد تعامل بین شاخه‌های علوم اسلامی، نوسازی و نواندیشی در برخی مباحث و استفاده از فن و هنر ماده تاریخ در تألیفات.

فیض شخصیتی جامع در زمینه‌های مختلف علمی داشت و در هر دانش و فنی در زمان خود سرآمد بود. فیض کاشانی یکی از استادان بزرگ علوم نقلی و عقلی، فلسفه و حکمت مشائی و اشراقی، اخلاق، عرفان و تصوف نظری و عملی، فقه، حدیث و رجال در عهد صفوی و یکی از مهم‌ترین حکمای شیعی ایران در سدۀ یازدهم بود و به ندرت رشته‌ای در علوم زمان او پیدا می‌شود که مطالعه نکرده و در آثار خویش از آن بحث ننموده باشد. بی‌تردید این جامعیت علمی در شکل‌گیری شخصیت بی‌بدیل او نقش بسزایی داشته، به گونه‌ای که بین دانش‌های مختلف و مشرب‌های فکری پیوندی وثیق برقرار کرده است.

فیض در کتاب‌های خود به دلیل تسلط بر علوم عقلی و نقلی به جمع بین فلسفه، عرفان و حدیث پرداخته است. گرایش فلسفی و عرفانی فیض حتی در آثار حدیثی و فقهی وی نظیر الوافی و النخبه نمایان است.

آن دسته از آثار فیض که به طور کامل دربارۀ تصوف و عرفان است یا بخش‌هایی از آنها به این موضوع اختصاص یافته، به این قرار است: 1. المحاکمه بین الطائفتین من المؤمنین؛ 2. مشواق؛ 3. الفت‌نامه؛ 4. رفع الفتنه؛ 5. شرح صدر؛ 6. الکلمات الطریفه؛ 7. الانصاف فی بیان الفرق بین الحق و الاعتساف؛ 8. عین الیقین؛ 9. قرة العیون فی اعز الفنون؛ 10. الکلمات المکنونة؛ 11. اللئالی؛ 12. الکلمات المخزونه؛ 13. المحجة البیضاء فی احیاء الاحیاء؛ 14. الحقایق؛ 15. الکلمات المضنونة؛ 16. زاد السالک؛ 17. سراج السالکین.

یکی از آثاری که فیض در آن به دفاع از تصوف پرداخته، رسالۀ «مشواق» است. در زمان فیض به سبب انحطاط تصوف خانقاهی و ضعیف‌شدن پایگاه اجتماعی صوفیه، شاعران این گروه هم به کفر و زندقه متهم بودند؛ اما با این حال تصوف نظری تحت عنوان عرفان در این عصر مقبول بود و خود اساس حکمت الهی و اصول تفکر حکمای اسلامی به ویژه پیروان صدرالدین شیرازی را شکل می‌داد. نیت اصلی مؤلف در این رساله بستن زبان طاعنان و رد اتهام کفر و زندقه از شعرای صوفی‌مسلک است و در کنار آن سالکان به ویژه مبتدیان را به معانی عرفانی این الفاظ توجه می‌دهد. فیض در این رساله افزون بر اینکه از عرفان نظری و اشعار صوفیانه دفاع می‌کند، اصطلاحات آنها را اجمالاً شرح می‌دهد و چون خود نیز این الفاظ را در اشعارش به کار برده، دفاع او از تصوف در شعر فارسی، در واقع دفاع وی از خودش است.

مهم‌ترین رساله‌ای که فیض در آن به انتقاد از صوفیان و گروه‌های دیگر می‌پردازد، رسالۀ «الانصاف» است. از پاره‌ای رسالات و نامه‌های زمان پیری و به ویژه از سخنانش در این رساله معلوم می‌‌شود از تصوف دل‌زدگی قابل ملاحظه‌ای پیدا کرده، به طوری که در سال‌های بعد نسبت به عرفان و تصوف نگرش انتقادآمیزتری ابراز داشته است. با بررسی دقیق این رساله مشخص می‌شود انتقادات فیض در این رساله به ناقصان چهار گروه متکلم، متصوف، متکلف و متفلسف است یا به عبارت دیگر به کسانی که خود را به این گروه‌ها همانند کرده‌اند و نه افراد واقعی این گروه‌ها.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

بخش اول: زندگی‌نامه و آثار فیض:

فصل اول: زندگی‌نامۀ فیض

فصل دوم: آثار فیض

بخش دوم: بررسی اوضاع سیاسی، تاریخی و اجتماعی روزگار ملا محسن:

فصل اول: چگونگی برخورد شاهان صفوی با تصوف

فصل دوم: رویارویی حکما و فقها با صوفیان

بخش سوم: تصوف و عرفان در آثار فیض:

فصل اول: مفهوم‌شناسی تصوف و عرفان

فصل دوم: تصوف در آثار فیض

بخش چهارم: آداب و اخلاق صوفیانه از نظر فیض و غزالی:

فصل اول: بررسی انگیزه‌های غزالی و فیض در نگارش کتاب‌های احیاء علوم الدین و المحجة البیضاء

فصل دوم: شرایط و آداب سیر و سلوک و مجاهدۀ نفس از دیدگاه غزالی و فیض

فصل سوم: احوال و مقامات عرفانی

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

شکونتلا

شکونتلا

کالی داسه

جهانیان کالی داسه را به نام شاعر «شکونتلا» می‌شناسند. هندیان همواره خود شیفتۀ این اثر بوده‌اند؛ چه د

منابع مشابه بیشتر ...

دیگری: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت روز جهانی فلسفه سال 1400

دیگری: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت روز جهانی فلسفه سال 1400

گروهی از نویسندگان به گردآوری و ویرایش: رضا کوهکن

فلسفه و فلسفیدن امری است جهانی. و روز جهانیِ فلسفه فرصتی است برای اندیشیدن به این دست‌آورد بشری و ار

مجموعه آثار ابن‌خفیف شیرازی (دو جلد)

مجموعه آثار ابن‌خفیف شیرازی (دو جلد)

ابن‌خفیف شیرازی

این کتاب مجموعۀ آثاری است که تا کنون از ابن‌خفیف به دست آمده است؛ این آثار در دو جلد گردآوری شده است