معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

به بزرگی استاد ابوعبدالله رودکی و مقام بلند او در تاریخ ادبیات و فرهنگ مردمان فارسی‌زبان، مؤلفان و محققان کشورهای گوناگون عالم اظهارنظر نموده‌اند. هرچند دربارۀ استاد رودکی ده‌ها کتاب و صدها رساله و مقاله تألیف شده است، تاکنون راز بزرگی شاعر و مهارت سخنوری او به طور مشخص افشا نشده است.

طوری که معلوم است تا زمان رودکی نیز شاعران به زبان فارسی دری شعر گفته‌اند، حتی بعضی از آنها مثل حنظله بادغیسی صاحب دیوان بوده‌اند؛ ولی هم گذشتگان و هم امروزیان استاد رودکی را بنیان‌گذار ادبیات تاجیک و فارس دانسته‌اند که کاملاً درست است.

رودکی شعر فارسی را از هر لحاظ تکمیل کرده و به حد کمال رسانده است. هر چند از او آثار کمی باقی مانده است، با این حال در این نمونه‌های اشعار پریشان نیز مهم‌ترین موضوع‌ها را می‌توان پیدا کرد. بهترین نمونه‌های اشعار در موضوع‌های عشق، مدح، تصویر طبیعت، خمریه، حسب حال، شکایت و اعتراض، مرثیه، مسائل اجتماعی و اخلاقی و فلسفی، بشردوستی و وطن‌پروری که در ادبیات تاجیک و فارس به حکم سنت استوار درآمده‌اند، در آثار باقیماندۀ رودکی به نظر می‌رسند. اندیشه‌های بلند انسان‌دوستی رودکی که تا امروز ارزش خود را نگاه داشته‌اند، می‌توانند در روند جهانی‌‌شدن برای تربیت اخلاقی مردم عالم امروز و فردا نیز خدمت نمایند.

خدمت دیگر استاد رودکی در تشکل بیشتر انواع شعر فارسی امثال قصیده، قطعه، غزل، رباعی، مثنوی، ترجیع‌بند و ... است که طی بیش از هزار سال تغییر جدی نکرده‌اند. مهم‌ترین واسطه‌های تصویر بدیعی، از جمله صنایع بدیعی و لفظی را رودکی بسیار جالب توجه به کار بسته و تصویرهایی آفریده که بعدها شاعران دیگر از آن استفاده کردند.

خدمت رودکی در رشد و تکامل و صیقل‌یافتن زبان فارسی دری بسیار بزرگ بوده و آثار او و معاصرانش را می‌توان عامل اساسی ماندگاری زبان فارسی در طول بیش از هزار سال دانست. رودکی افزون بر تأثیرگذاری در رشد زبان و ادبیات فارس و تاجیک، در رواج موسیقی و هنر و عموماً تشکل هویت فرهنگی و ملی مردم تاجیک و ایرانی‌تبار نیز سهمی بزرگ داشته است.

در آثار رودکی امتزاج سنت‌های فرهنگی ایران باستان، تمدن اسلامی، فرهنگ‌های هند و یونان و روم قدیم صورت گرفته که ثمرۀ گفتگوی تمدن‌ها در دوران سامانیان است.

سنت‌های استوار ادبی که رودکی به وجود آورد، روند عمومی ادبیات فارسی و تاجیک را معین نموده و تا امروز در ادبیات مردمان فارسی‌زبان و کشورهای دیگر ادامه دارد. از این‌رو جمع‌آوری آثار و بررسی همه‌جانبۀ زمان، احوال و اشعار رودکی به ویژه محتوای آثار و هنر شاعری او از مهم‌ترین وظایف ادبیات‌شناسی به شمار می‌روند.

جشن 1150 سالگی استاد ابوعبدالله رودکی که برگزار شد، واقعاً به جشن ملی مردم تاجیک و کل فاریس‌زبانان تبدیل شد و مرحلۀ تازه‌ای را در شناخت احوال و آثار آدم‌الشعرا باز نمود. به مناسبت این جشن در تاجیکستان، ایران و کشورهای دیگر بیش از سی کتاب و صدها مقاله به طبع رسید. در سخنرانی‌ها مسائل گوناگون زمان، احوال، آثار، افکار و اندیشه، هنر، سبک و زبان رودکی و امثال اینها بحث و بررسی شدند. در این کتاب چندی از آن مقاله‌ها و سخنرانی‌ها که در نشریه و همایش‌های گوناگون عرضه شده‌اند، با تجدید نظر و تکمیل و تحریر جزئی جای داده شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار

درباره نویسنده

مسائل رودکی‌شناسی شامل این مقالات:

جمع‌آوری و نشر آثار رودکی

بازیافت چند بیت رودکی

بیت تازه‌یافت بوی جوی مولیان

گزیده اشعار رودکی

دیوان رودکی

مجموعۀ آثار رودکی

نشر جدید مجموعۀ اشعار آدم الشعرا

درباره تاریخ رودکی‌شناسی در تاجیکستان

اثری مهم در رودکی‌شناسی

آثار زبده رودکی‌شناسی

کتاب‌شناسی آثار رودکی

از رودکی تا بهار

از رودکی تا اخوان

دانشنامه رودکی و ویژگی‌های آن

یاد یار

بار دیگر دربارۀ نابینایی رودکی

شعر رودکی‌وار، ولی نه از رودکی

اندیشه‌های انسان‌دوستی در اشعار رودکی

مسئله‌های اجتماعی در اشعار رودکی

مدح در اشعار رودکی

تصویر طبیعت

خمریه

حسب حال

هجو

مرثیه

سیمای رودکی‌شناسان

صدرالدین عینی

سعید نفیسی

ملک‌الشعرای بهار

جلال‌الدین همایی

بدیع‌الزمان فروزانفر

محمد معین

مجتبی مینوی

عبدالحسین زرین‌کوب

یوگنی ادواردویچ برتلس

کانستنتین ایوانویچ چایکین

عبدالغنی میرزایف

یوسف ساموئیلویچ براگینسکی

الکساندر نیکولاویچ بولدیروف

محمد نوری عثمان‌اف

شاه اسلام شاه محمداف

شریفجام حسین زاده

رسول هادی زاده

احرار مختاراف

اعلاخان افصح زاد

احمد عبدالله‌اف