جلال الدین دوانی، فیلسوف ذوق التأله
خلاصه
این کتاب در شرح احوال و آرای محقق دوانی است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.
علامه جلالالدین محمد دوانی (۸۰۳ هـ ق ـ ۹۰۸ هـ ق) حکیم و متکلم بزرگ اسلامی و بزرگترین دانشمند قرن نهم بود. پدرش سعدالدین اسعد، از شاگردان محقق مشهور «میرسید شریف جرجانی» بود و در کازرون به تدریس علوم دینی اشتغال داشت. جلالالدین علوم مقدماتی را نزد پدرش و در زادگاهش آموخت و سپس برای تکمیل علوم به دارالعلم شیراز رفت. در رشتههای فلسفه، ریاضی، کلام و منطق از محضر حکما و دانشمندان استفاده کرد و حکمت و فقه و اصول و تفسیر و حدیث و ادبیات عرب و عجم را نیز فرا گرفت. دوانی پیرو مذهب شافعی و از نظر اصول عقاید، اشعری بوده است. او در طول حیاتش بیش از شصت کتاب در علوم مختلف عقلی و نقلی (تفسیر، فلسفه و کلام، منطق، فقه و اصول و حدیث، هیئت و هندسه و ریاضی اخلاق و ادبیات فارسی و علوم غریبه) نوشته است که از آن جمله میتوان «شرح عقاید عضدی»، «خلق الاعمال» و «الزوراء» را نام برد.
مؤلف کتاب، دوانی را یکی از شاخصترین چهرههای تفکر عقلی در جهان اسلام دانسته و تصریح میکند: فرهنگ اسلامی در شئون مختلف از جمله اصول و فقه و حدیث، غنی است و ما کمتر توانستهایم غنای آن را به جهان نشان دهیم. فلسفه، با سایر حوزههای معرفت بشری به ویژه علوم، تفاوتی فاحش دارد. هر علمی را میتوان فارغ از تاریخش یاد گرفت، اما این نکته درباره فلسفه صدق نمیکند. کمی شوخ طبعیست، اگر کسی مدعی شود فیلسوف است، ولی تاریخ فلسفه نمیداند. در تاریخ تفکر عقلی جهان اسلام ماجرای غمانگیزی غالب است، فلسفه همیشه رایج و حتی جایز هم نبوده است، به نحوی که از این بابت فلاسفه بسیاری دشواریها و مصائب زیادی را تحمل کردهاند؛ اما باز هم در چنین شرایطی کسانی فلسفهورزی کرده و درخشیدهاند، البته در ایران. در تاریخ فلسفه اسلامی که عمری هزارساله دارد، بیش از نود درصد افراد مؤثر ایرانی بودهاند.
آغازگر فلسفه اسلامی فارابی است. در فلسفه اسلامی دو یا سه حوزه را میتوان شناسایی کرد. حوزه شیراز که حاصل اجتماع متکلمان و فلاسفه متعددی است. جلالالدین دوانی، محمد صدرالدین دشتکی و غیاثالدین منصور دشتکی از آن جملهاند. این حوزه در قرن نهم شکل گرفته، ابتدا بیشتر کلامی بوده و بعد رنگ فلسفی به خود گرفته است. چند قرن بعد در اصفهان اتفاقی مشابه با افرادی چون میرداماد و ملاصدرا افتاد و پس از آن در دهههای اخیر در تهران با فلسفهورزی کسانی مثل حکیم جلوه و زنوزی.
حوزه شیراز را کسانی که نامشان ذکر شد رواج دادند، به اعتقاد من دوانی از آن دیگران نیرومندتر است. نام وی و نقل قولهایش در اعصار بعد در آثار و تالیفات دیگران از جمله ملاصدرا ذکر شده، اما زیاد مورد اعتنا قرار نگرفته است. عدم اقبال او در تاریخ فلسفه دو دلیل دارد که به اعتقاد من هم دلایل قابل توجه و مهمی هستند. دوانی قائل به اصالت ماهیت است و در علم کلام که علمی اسلامی است و از عقاید اسلامی دفاع میکند، اشعری است. اشعریبودن با فیلسوفبودن در تضاد است. اشعریون ضد فلسفه هستند او هم اشعری است و هم قائل به اصالت ماهیت.
او کتابهای متعددی نوشته و به علوم زیادی احاطه داشته است. یکی از آثار دوانی کتاب «انموزج العلوم» است که در آن احاطه خود را به علوم مختلف اثبات کرده است. او با تمام علمش نمیتوانسته فیلسوف باشد چراکه اشعری بوده است، اما در سفری که به عراق داشته و در زیارت قبر حضرت علی (ع) در حالتی خاص که من برگرفته از ابن عربی آن را مبشره نامیدهام، حضرت علی (ع) را خواب میبیند. مبشره حالتی است بین خواب و بیداری. دوانی اهل تسنن است اما حضرت علی (ع) را خواب دیده و ایشان نوشتن چیزی را به او تکلیف کردهاند. دوانی پس از این اتفاق الزوراء را نوشته است. رساله الزوراء کوچکترین کتاب او، اما اثری است سترگ. به اعتقاد من بسیاری از مطالب این رساله مورد توجه ملاصدرا بوده است گرچه هیچگاه نامی از آن نیاورده است.
فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:
مقدمه
وحدت و کثرت
معنی اصالت وجود در یک سطح گسترده
معلوم بالعرض مقصود بالذات است
نسبت نخستین، مادر نسبتهای دیگر است
احکام صفات در ذات و احکام ذات در صفات
در کثرت وحدت دیدن و از تفرقه به توحید رسیدن
ربط حادث به قدیم
چگونگی پیدایش رویدادها و نابودی آنها
تکثیر واحد و توحید کثیر
از مجادلۀ کلامی تا مشاهدۀ اشراقی
کوشش دوانی در دفع شبهۀ ابن کمونه
مرجع همۀ صفات ذاتی علم است
موضع دوانی در تفسیر سورۀ الکافرون و شرح هیاکل النور سهروردی
چند نمونه از کتاب انموزج العلوم
جایگاه محقق دوانی در فلسفۀ اخلاق
آیا یک فیلسوف میتواند اشعری باقی بماند؟
جلالالدین دوانی و رسالۀ «تهلیلیه»
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
ایران در آینۀ شعر روس
میخاییل سینلنیکوفاین کتاب برگرفته از کتاب «ایران و درونمایههای ایرانی در شعر شاعران روس» اثر میخاییل سینلنیکوف شاعر
منابع مشابه بیشتر ...
احیاگر حکمت: نگاهی به زمانه، زندگی و آثار فارابی
رضا ماحوزیدر این کتاب با هدف ترسیم چهرههای تا حد امکان نزدیک به واقع از حیات و احوال و افعال فارابی در طول زن
فیلسوف فروتن: مجموعه مقالات و مصاحبههای نکوداشت پرفسور محمد لگنهاوزن
گروهی از نویسندگان به کوشش حمید امیرچقماقیاین کتاب با سه گفتگو، یک رساله از پروفسور لگنهاوزن و مجموعۀ مقالاتی که برخی محققان به مناسبت نکوداشت
دیگر آثار نویسنده بیشتر ...
اندیشۀ سهروردی: دیدگاههای فلسفی استاد غلامحسین دینانی
غلامحسین ابراهیمی دینانی به کوشش اسماعیل منصوری لاریجانیدر این کتاب به زوایای اندیشۀ شیخ اشراق در گفتگو با استاد دینانی پرداخته شده است. این گفتگوها در نه ج
حکیم عمر خیام؛ مرگ و حیات؛ دیدگاههای فلسفی استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی
غلامحسین ابراهیمی دینانی به کوشش اسماعیل منصوری لاریجانیدر گفتگوهای این کتاب، بیشتر به موضوع مرگ و حیات و ابهاماتی که به حکیم عمر خیام نسبت داده شده پرداخته
نظری یافت نشد.