معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

پژوهندۀ این کتاب اگرچه شرح گلشن راز را از روی متن و شروح حکیم لاهیجی، حکیم الهی اردبیلی، دکتر دزفولیان و دکتر ثروتیان تلخیص و اقتباس کرده؛ اما توسن اندیشه را به دست هیچ‌یک از شارحان و محققان فوق نداده است، بلکه خود به یاری اندیشه به نقادی و ویرایش سخن بزرگان سخن پرداخته است. همچنین در این کتاب مقاله‌ای سراسر نقدگونه با عنوان «درآمدی بر تفکر عرفانی» آورده شده است.

شیخ محمود شبستری از عارفان قرن هشتم هجری است که در حدود سال 687 هجری در هشت فرسخی تبریز به دنیا آمد و در عهد سلطان محمد خدابنده و ابوسعید بهادرخان در آذربایجان مرجع علما و فضلا بود. وی در تبریز به کسب دانش معمول خود پرداخته و سپس راه سفر به مصر، شام و حجاز را در پیش گرفت و از دانشمندان و مشایخ عصر بهره‌های معنوی برده است. وی به سبب علاقه به تبریز سرانجام به زادگاه خود بازگشت و در سال 720 هجری در 33 سالگی وفات یافته و در شبستر وسط باغچه‌ای که به گلشن معروف است در جوار استادش بهاءالدین یعقوب تبریزی مدفون شده است.

از وی آثار منظوم و منثوری به جای مانده که از جملۀ آنها می‌توان به گلشن راز (مثنوی بر وزن خسرو و شیرین حکیم نظامی)، سعادت‌نامه (مثنوی بر وزن حدیقة الحقیقۀ حکیم سنایی) و حق الیقین را نام برد.

گلشن راز معروف‌ترین اثر شیخ محمود شبستری است که هم از نظر ادبی و هم از نظر عرفانی در نوع خود بی‌نظیر است. پژوهندگان ادب و عرفاان این کتاب کم‌حجم را ارجوزه و منظومه لقب داده‌اند؛ ولی باید گفت از نظر کیفیت مطالب و طرح سؤال‌های تفکربرانگیز در عرفان اسلامی، هنوز که هنوز است گلشن راز بی‌رقیب مانده است. هر چند گلشن راز از حدود هزار و اند بیت چیزی فراتر نیست؛ اما هزاران معنی در آن مستتر و نهفته است که نیازمند وارسی و تفکر است.

محورهای اساسی گلشن راز در چارچوب عرفانی عبارتند از: 1. وصال: وصل‌شدن به شبکۀ الهی (شبکۀ عرفان کیهان‌شناختی)؛ 2. معرفت: دریافت عرفانی از کانال‌های مثبت و اجتناب از کانال‌های منفی؛ 3. سیر و سلوک: در راه قرارگرفتن و اجتناب از «من دون الله» و معرفت «بإذن الله»؛ 4. کمال: رسیدن به جهان‌بینی عرفانی، خدابینی، اجتناب از خودبینی و غیربینی؛ 5. مسیرشناسی: تجهیزشدن به راهکارهای سورۀ حمد و اخلاص در همۀ احوال و از «قل»های قرآن بهره‌مند شدن در مسیر مبارزه با «قول‌های باطل».

در گلشن راز تارک دنیا شدن رد شده و همچنین حلول و تناسخ مردود شناخته شده است. بنابراین «ریاضت» معنایی غیر از معنای رایج دارد. اصولاً در تفکر عرفانی شیخ محمود شبستری چیز رایج وجود ندارد.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

مقدمه

استادان شیخ محمود شبستری

مقام عرفانی شیخ محمود شبستری

درآمدی بر تفکر عرفانی شیخ محمود شبستری در گلشن راز

درآمدی بر «ادبیات تفکری» و نسبت آن با گلشن راز، اثر شیخ محمود شبستری

منظومۀ گلشن راز با استفاده از شرح «لاهیجی»، «الهی اردبیلی»، «دکتر دزفولیان» و «دکتر ثروتیان»