معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

این کتاب دربردارندۀ گزیده‌ای از مقالات نویسنده با موضوع فرهنگ است. این مقالات در طول دوره‌ای حدوداً ده ساله نگاشته شده و پیش از این در مجلاّت گوناگون به چاپ رسیده است. مقالات در دو بخش کلّی «مباحث نظری دربارۀ فرهنگ» و «فرهنگ ایرانی در عالم معاصر» ساماندهی شده است.

مقالات این کتاب انعکاس جست‌وجوهای یکی از اهالی این زمانه برای درک بهتر فرهنگ خویش و یافتن شیوه‌های بهتر زیستن در کنار دیگرانی است که با او متفاوتند. برداشت نگارنده از زندگی، به ویژه وقتی جست‌وجوگرانه باشد، به مثابۀ یک راه است. هر کسی راهی طی می‌کند. وقتی این راه طی کردن اهمیت دارد که راهرو بخواهد از خویشتن به سوی دیگران راهی بیابد.

در مقالۀ «تأمل در زمینه‌های پیدایش بینش میان‌فرهنگی» دو موضوع محور بحث قرار می‌گیرد: یکی بینش میان‌فرهنگی و تناسب آن با شرایط جهانی است. در همین جا بحث از تقابل میان فرهنگ غربی با فرهنگ‌های غیر غربی به میان می‌آید. نکتۀ مهم در این بحث برخاستن همین بینشی که به صلح و آشتی دعوت می‌کند از دل تفکر غربی است که همواره ابزار قدرت و سلطه را در طی دورانی طولانی در اختیار داشته است. بر همین اساس پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا غرب باز هم برای حفظ کلیت فرهنگ و تمدن خود زمینه و طرح بینش میان‌فرهنگی را فراهم نکرده است؟ موضوع دوم موضِعی است که فرهنگ اسلامی در برابر چنین بینشی از خود بروز می‌دهد. از آنجا که اسلام نزدیک‌ترین و فعال‌ترین «دیگریِ» غرب در طول تاریخ بوده، بیش از سایر فرهنگ‌ها با غرب به چالش پرداخته و برای مثال مقاوم‌ترین فرهنگ در برابر جهانی‌سازی بوده است. با وجود یان، دو تئوری جنگ و صلح و البته تبعات آن، از جمله مسائلی است که در هر دو فرهنگ غربی و اسلامی موافقان و مخالفانی دارد. آنچه مسلم است گفت‌وگو برای همزیستی صلح‌آمیز و حل مسائل جهانی با توجه به واقعیات عالم معاصر امری گریزناپذیر می‌نماید.

در مقالۀ «نیهیلیسم نیچه و زمستان اخوان» آمده است: از مهم‌ترین دریافت‌های نیچه آن است که وی دوران خود را دوران واژگونی ارزش‌ها یافت. وی نشان داد نیهیلیسم (نیست‌انگاری) بهترین توصیف مناسبات و افکار و رفتار انسان معاصر است. این سخن را با سخن ژرف شفیعی کدکنی هم می‌توان پیوند داد. وی در یادداشتی که دربارۀ اخوان نوشته، می‌گوید: «در این لحظه هیچ تردیدی ندارم که هر هنرمند بزرگی در مرکز وجودی خود، یک تناقض ناگزیر دارد. تناقضی که اگر روزی به ارتفاع یکی از نقیضین منجر شود، کار هنرمند تمام است و دیگر چیزی جز مهارت‌های آن برایش باقی نخواهد ماند». این سخن ما را به جستجو در اشعار اخوان می‌کشاند. تنها با یافتن تناقض بنیادی وجود شاعر است که می‌توان به کانون جوشش اشعار وی نزدیک شد. اخوان در تناقض میان بود و نبود ارزش‌های کهن فرهنگ خویش است. از سویی در مسیر همدلی و هم‌سخنی با شاعرانی چون فردوسی، حافظ، عطار و مولانا به مقام شاعری در تاریخ و فرهنگ خویش رسیده است؛ اما خود را در عالمی می‌یابد که از اصول و ارزش‌های مقوّم عوالم فردوسی و عطار خبری نیست. افتادگی در میانۀ تناقضات دوران واژگونی و تلاشی، مهم‌ترین خصوصیت شعر اخوان است. همۀ شاعران بزرگ و اثرگذار ایران درکی حضوری از نیهیلیسم دوران معاصر داشته‌اند و این درک در آثارشان بروز و نمود داشته است؛ از اخوان و شاملو تا سهراب و حتی در شعر پس از انقلاب در شاعرانی چون حسن حسینی و قیصر امین‌پور احساس زیستن در دوران غلبه نیهیلیسم آشکار است. همۀ اشعار اثرگذار معاصر پس از درک حضوری نیهیلیسم پدید آمده‌اند.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

درآمد

مباحث نظری دربارۀ فرهنگ:

درآمدی بر فلسفۀ فرهنگ

تأمل در زمینه‌های پیدایش بینش میان‌فرهنگی

خاستگاه بینش و فلفسۀ میان‌فرهنگی

گفتگو دربارۀ فلسفۀ میان‌فرهنگی در عالم معاصر

بینش تطبیقی، نمودی از وضعیت تاریخی

مبنایی نظری برای توصیف تغییر مرکزیت تمدن‌ها با نظر به آرای ابن عربی

فلسفۀ جدید ژاپن و نسبت آن با هیدگر

آیندۀ غرب، آیندۀ فرهنگ‌ها

علوم انسانی در وضعیت تلاقی فرهنگی

روزگار تلاش و تلاشی

فرهنگ ایرانی در عالم معاصر:

تفکر فلسفی در ایران معاصر

گفتگو دربارۀ وضع تفکر فلسفی در ایران معاصر

گوبینو و کربن در ایران

تمهیدی بر غرب‌شناسی

تأملی بر خواست اصلاحات

پرسش از نسبت تصوف و مدرنیته

رویکردهای مختلف به حکمت متعالیه در عالم معاصر

بحثی دربارۀ آیندۀ حکمت اسلامی

مشکله علوم انسانی در ایران

تقدم تکنیک بر علم

نیهیلیسم نیچه و زمستان اخوان

علامه طباطبایی و نسبت او با زمانه