معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

این کتاب دربردارنده مجموعه مقالاتی از نویسنده در موضوع تاریخ اسلام و ایران است. این مقاله‌ها با گفتار بلندی درباره سیر تاریخی تحقیقات و مطالعه سیره پژوهشی در جهان غرب و روزگار کنونی آغاز می‌شود و با مقالاتی درباره تاریخ عباسیان، سقوط امویان و تاریخ‌نگاری اسلامی ادامه می‌یابد. در این گذر درباره شکل‌گیری آثار سیاست نامه‌نویسی و همچنین تاریخ روابط میان امامیه و زندیه توضیحاتی ارائه می‌شود. در چند مقاله پایانی کتاب نیز برخی از آثار منتشر شده در حوزه دین همچون: «ردّ شبهات الکفار» نوشته آقا محمدعلی بن وحید بهبهانی؛ «البیاض و السواد» نوشته ابوالحسن سیرجانی و... نقد و بررسی شده است.

مقالۀ نخست کتاب گفتار بلندی است دربارۀ سیر تاریخی تحقیقات و مطالعات سیره در جهان غرب از روزگار نگارش آثار جدلی ضداسلامی به دست راهبان مسیحی تا روزگار کنونی و تحولات رخ داده در این سیر. بی‌شک مهم‌ترین بحث در سالیان اخیر در حوزۀ مطالعات سیره، موضوع کتابت در سده‌های نخستین اسلامی و شکل‌گیری مدونات تاریخی و سیره است. رویکرد نگارنده در این مقاله کتاب‌شناسی توصیفی و در موارد اندکی تحلیلی است.

مقالۀ دوم نگاهی تفصیلی و جزئی‌تر به همان موضوع نخست است و از زاویۀ ردیه‌نویسی در باب حقانیت اسلام و تعامل میان مسلمانان و مسیحیان در اندلس را به بحث نهاده و تأثیرات و تحولات درونی ادبیات ردیه‌نویسی مسیحیت غربی در ردیه‌نگاری بر اسلام تا آغاز عصر رنسانس بررسی کرده است.

تشکیل دولت عباسیان و سقوط امویان از مهم‌ترین حوادث قرن دوم هجری است که تأثیر ژرفی بر تحول نظام حکومتی اسلام نهاده است. دو مقالۀ «اخبار الدولة العباسیة و مؤلف آن» و «اخبار الدولة العباسیة و اهمیت آن در بررسی تحول مشروعیت عباسیان» دربارۀ دوران خلافت عباسی است. مقالۀ «جاحظ و کتاب التاج منسوب به او» دربارۀ شکل‌گیری آثار سیاست‌نامه‌نویسی (آداب الملوک، نصیحة الملوک) و کهن‌ترین اثر باقیمانده از اینگونه کتاب‌ها، یعنی کتاب التاج بحث می‌کند که نام اصلی آن چنان‌که در این نوشتار آمده، اخلاق الملوک است. نصیحةالملوک‌نگاری که تأثیر بارزی در فرهنگ ایران پیش از اسلام داشت، در قرن دوم و سوم به دست ادیبانی ایرانی‌تبار به گونه‌ای جدید در زبان عربی پا به عرصه نهاد. در قرون بعدی فقیهان و عالمان مسلمان چون ماوردی و ابن فراء که نمونۀ بارزی از این جریان هستند، با ترکیب صورت ادبی نصیحة الملوک با جنبه‌های فقهی، بعد جدیدی به این گونۀ ادبی داده و باعث گسترده‌ترشدن دامنۀ تأثیر آن شدند.

دانش تاریخ‌نگاری و اشکال مختلف آن در سنت اسلامی سبب پدید آمدن آثار فراوانی شده که به تاریخ‌نگاری محلی شیوه‌ای مشهور در این سنت است. نوشتار ششم با تکیه بر کتاب السیاق لتاریخ نیسابور نگاشتۀ عبدالغافر بن اسماعیل فارسی (متوفای 529) به تحلیل این نوع تاریخ‌نگاری پرداخته است.

مقاله‌های «نکاتی دربارۀ مکاتب فقهی زیدیه»، «ابوطالب هارونی و کتاب الدعامة» و «مفهوم امامت در رسالۀ جدلی کهن امامی از دوران اموی» مقالاتی در تاریخ تشیع است. چند مقالۀ پایانی نیز نقد و بررسی برخی آثار منتشر شده در حوزۀ دین است.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار

درآمدی بر مطالعات سیره نبوی در غرب

ادبیات ردیه‌نویسی مسیحیان اندلسی بر اسلام

اخبار الدولة العباسیة و مؤلف آن

اخبار الدولة العباسیة و اهمیت آن در بررسی تحول مشروعیت عباسیان

جاحظ و کتاب التاج منسوب به او

عبدالغافر ین اسماعیل فارسی و کتاب السیاق لتاریخ نیسابور

نکاتی دربارۀ مکاتب فقهی زیدیه

ابوطالب هارونی و کتاب الدعامة

مفهوم امامت در رسالۀ جدلی کهن امامی از دوران اموی

عبدالله ابن اباض و رسالۀ منسوب به او

قیام ابن حفصون و جایگاه آن

کتابی تازه در فرق اسلامی

نسخه‌ای کهن از کتاب البیاض و السواد ابوالحسن سیرجانی با انتساب به ابن عربی

نگاهی به کتاب راد شبهات الکفار

داعی عمادالدین ادریس و کتاب عیون الاخبار و فنون الآثار