معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

ادبیات آذربایجانی دورۀ شوروی بررسی توانمندی از زندگی خشن روزانۀ افراد معمولی در زیر یوغ یک رژیم استبدادی است. این ادبیات خوش‌بینی رسمی تبلیغات شوروی را به تمسخر می‌گیرد و با زیرکی انوار حقیقت را برملا می‌کند.

این کتاب بررسی نظام‌مندی از شیوه‌های مخفیانۀ مورد استفاده توسط نویسندگان آذربایجانی در دورۀ شوروی را ارائه می‌دهد. فصل اول به بررسی ویژگی‌های روش‌های گوناگون کاربردی در ادبیات، مشکلات مربوط به طبقه‌بندی این ادبیات و تاریخ‌نگاری ادبیات آذربایجانی می‌پردازد. فصل دوم بررسی ادبیات دهۀ 1920 را وجهۀ همت خود قرار می‌دهد. همچنین به تجزیه و تحلیل روش‌شناسی صوفی‌گری مورد استفاده در ادبیات دهۀ 1920 و بررسی رمان‌های تاریخی این دوره می‌پردازد. فصل سوم به بررسی ادبیات دهه‌های 1930 و 1940 توجه نشان می‌دهد. فصل چهارم تناقضات و تضادهای مرتبط با ادبیات جنگ جهانی دوم را بررسی می‌کند و فصل‌های پنجم و ششم به ترتیب از یک‌سو به بررسی ادبیات دهۀ 1960 و از سوی دیگر به دهه‌های 1970 و 1980 می‌پردازند و سرانجام در فصل هفتم، روش‌شناسی بررسی ادبیات آذربایجانی در دورۀ شوروی ارائه می‌شود.

این کتاب به ارزیابی و تبیین نقش متناقض و تأثیر تنگنای «سازگاری اجباری» بر شکل‌گیری تفکر ملی در ادبیات آذربایجانی در دورۀ حکومت شوروی می‌پردازد. این نکته حائز اهمیت است که در این بررسی، نظریه و شواهد تجربی درهم می‌آمیزد تا توضیح دهد چرا و چگونه سازوکار «نظام‌مندی» چون سازگاری تحمیل شده از بالا می‌تواند منجر به ایجاد واکنش شود. واکنشی که به مثابۀ ابزاری برای پیشبرد اهداف ملی‌گرایی به کار می‌رود.

پاسخ‌های مورد نیاز برای پرسش‌های مطرح شده در این کتاب از طریق بررسی رشد و توسعه و تنظیم مجدد برداشت‌های ملی در منابع دست اول ادبیات آذربایجانی در دورۀ شوروی جستجو شده است. این کتاب به بررسی راه‌های واکنش به ادعاهای «تحمیلی» و «پایدار» در ادبیات و تأثیر ایدئولوژی شوروی بر ساختار، صورت و محتوای این ادبیات می‌پردازد.

این کتاب در این چارچوب به تبیین معنا و استفاده از روش‌های گوناگون طرز بیان و پیچیدگی ساختاری گونه‌ای از ادبیات خواهد پرداخت که در این بررسی با عنوان «دوبُعدی» به آن اشاره شده که البته تمام این ویژگی‌ها پیامد استیلای مستبدانۀ ویژه‌ای است. در این کتاب پس از معرفی شواهد و مثال‌های متعدد از هر دهه، به ماهیت، هنر و ویژگی‌های این نوع ادبیات دوبُعدی به تفصیل پرداخته شده است.

آذربایجانی‌ها ملتی هستند که پیوسته موفق شده‌اند مفهوم ویژۀ خود از ملی‌گرایی را (بر حسب ایدئولوژی و هویت) در سده‌های گوناگون تسلط اجنبی‌ها بسازند. فقدان دولت مستقل و عدم خودگردانی، اغلب در تضاد کامل با رشد و توسعۀ حس ملی‌گرایی در آذربایجان بوده است. این کتاب به پیروی از استدلال «روسو» مبنی بر اینکه «جامعه و تشکیلات سیاسی غیرقابل تفکیک هستند»، بر ماهیت استثنایی رشد و گسترش و توسعۀ ملی‌گرایی ادبیات آذربایجانی، با وجود نبود خودگردانی و شرایط فوق‌العاده محدودکنندۀ تسلط حکومت شوروی تأکید می‌ورزد.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

فصل اول: پیشینه

فصل دوم: روش‌های صوفی‌گری و مقاومت ضدشوروی: ادبیات آذربایجانی دهه‌های 1920 ـ 1930

فصل سوم: فردگرایی در تقابل با یکپارچگی ایدئولوژیکی: ادبیات آذربایجانی در دهه‌های 1930 ـ 1940

فصل چهارم: تضادها و تناقضات: ادبیات آذربایجانی در طول جنگ جهانی دوم و پس از آن: 1941 ـ 1949 و 1950 ـ 1960

فصل پنجم: دوران ملی‌گرایی: ادبیات آذربایجانی در دهۀ 1960

فصل ششم: فردگرایی و جمع‌گرایی در تقابل با جزم‌اندیشی، تاریخ‌گرایی و ملی‌گرایی: ادبیات آذربایجانی در دهه‌های 1970 ـ 1980

فصل هفتم: کشف معمای معنای ادبیات آذربایجانی در دورۀ شوروی