معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

تذکره در لغت به معنای یادنامه و لفظ اولیاء برگرفته از عبارت قرآنی «اولیاء الله» است؛ اما از لفظ و عبادت که بگذریم، تذکرة الاولیاء داستان یک سفر است به دریای حقیقت با کشتی افسانه. به تعبیری می‌توان تذکرة الاولیاء را «مهر گیاه» دکان شیخ عطار دانست که فسردگان را با وصف لطایف عالم معنی در طلب می‌اندازد و البته از مشکلات راه هم غافل نیست و با شرح احوال مشاهیر عرفا، دورنمایی از راه معرفت را پیش چشم می‌گذارد تا معیاری برای تمییز اصل از بدل ارائه کند.

در واقع تذکرة الاولیاء تماشاخانۀ نمایش زندگی پیشگامان معرفت، در روزگار کهن است. آیینه‌ای که نشان می‌دهد اهل معرفت در فراز و نشیب زندگی چه کرده‌اند. عطار قدیسین را در پرده‌ای از تقدس پنهان نمی‌کند و تنها از کشف و کرامات آنها دم نمی‌زند؛ او خواننده را پا به پای نام‌آوران حکمت به هیاهوی بازار بغداد و بلخ می‌برد و مراتب سیر و سلوک را متناسب با اطوار و کیفیات زندگی انسان تعریف می‌کند؛ تا هم برای همه دست‌یافتنی باشد و هم بر مدعیان نکته بگیرد که: البته دلشدگان در کسب و کار هم کار دل می‌کنند.

پهلوانان معرکۀ عطار از هر طایفه‌ای هستند؛ یکی به هوای خدمت معشوق، سلطنت را بر باد داده و یکی بر تخت زرین نان جوین می‌خورد؛ یکی لشگری است و یکی کشوری؛ یکی کودک، یکی دم مرگ؛ دختر و پسر، زاهد و فاسق، شاه و گدا، شرح وصال جمله را می‌گوید تا به خورشید امید، دل‌های افسرده را گرم کند و آتش اشتیاق را به جان همه بیاندازد؛ مباد آنکه کسی خود را شایستۀ حرکت به سوی کمال نداند؛ که آنگاه راه معرفت و اندیشه بی‌رهرو شود و تندباد حوادث روزگار با چراغ فرهنگ این مُلک همان کند که با ملوک آن کرد.

تذکرة الاولیاء با اینکه یک سند تاریخی نیست، اما برگی از تاریخ فرهنگ ایران است؛ تاریخی که مورخان قوم غالب ننوشتند؛ ماجرایی غیر از آنچه در میدان جدال میان صاحبان قدرت گذشته است؛ داستان مردم سرزمینی که اگر تخم رنج در آن پراکندند، غزل و قصیده رویید و اگر تارتار و مغول را به آغوش فرهنگش سپردند، حکیم و عارف پروراند.

این کتاب گزیدۀ کوچکی از صدها حکایت و روایت تذکرة الاولیاء است. در این کتاب سعی شده تا با آوردن حکایاتی چند و توضیحاتی مختصر برای آنها، خواننده هم با حال و هوای داستان‌های عطار آشنا شود و انس گیرد و هم خواندن حکایات و درک مفاهیم آنها بر او آسان شود.

حکایاتی که در این گزیده آورده شده، عبارتند از:

امام جعفر صادق (ع)، اویس قرنی، حسن بصری، مالک دینار، حبیب عجمی، رابعۀ عدویه، فضیل عیاض، ابراهیم ادهم، بشر حافی، ذوالنون مصری، بایزید بسطامی و معاصرین، محمد اسلم طوسی و معاصرین، معروف کرخی، سرّی سقطی و معاصرین، یوسف بن حسین و معاصرین، جنید بغدادی و معاصرین، ابومحمد مرتعش و معاصرین، شیخ کبیر شیرازی، حسین منصور حلاج، ابوبکر شبلی، قصاب آملی، ابوالحسن خرقانی و معاصرین، ابوسعید ابوالخیر، امام محمد باقر (ع).