سیری در تاریخ روشنفکری در ایران و جهان
خلاصه
پیداست که در شرح تاریخ روشنفکری تفاوتی میان اروپا و آمریکای ماجدد و کشورهایی که تجدد را از اروپا اخذ کردهاند، وجود دارد؛ این دو صورت روشنفکری لااقل در ظهور و از حیث عملکرد تفاوتها دارند. در فصول این کتاب به این تفاوت کم و بیش اشاره شده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.
در پنجاه سال اخیر در باب روشنفکری و کاروبار روشنفکران بسیار گفته و نوشتهاند. بعضی از این نوشتهها گزارش پژوهش است و در بعضی دیگر روشنفکری نقد شده است. این دفتر کمتر صورت گزارش دارد و بیشتر متضمن نقد و نقادی است. اما در این نقد و نقادی غرض مخالفت و موافقت و ذکر حسن و عیب نبوده است. اینکه روشنفکران خدمت کردهاند یا خیانت یک بحث است و درک و بیان تاریخ پدیدآمدن روشنفکری و امکانها و تواناییهای روشنفکران و مقام و اثر ایشان در تاریخ بحث دیگر است. نویسنده کاری به خدمت و خیانت روشنفکران نداشته و حتی به اغراض و مقاصد سیاسی آنان به قصد صدور حکم و تحسین و تقبیح نپرداخته است.
این نوشته در حقیقت گزارش پدیدآمدن روشنفکری و ظهور روشنفکران در مرز میان تفکر و ادب و هنر از یکسو و سیاست از سوی دیگر ـ و احیانا در قلمرو پراکسیس مارکس ـ و چگونگی ادای وظیفه روشنفکری و افول و پایانیافتن تاریخ آن است. پیداست که در شرح تاریخ روشنفکری تفاوتی میان اروپا و آمریکای متجدد و کشورهایی که تجدد را از اروپا اخذ کردهاند وجود دارد. این دو صورت روشنفکری لااقل در ظهور و از حیث عملکرد تفاوتها دارند. در فصول این کتاب به این تفاوت کم و بیش توجه شده است.
مطلب دیگر تمییز میان منورالفکری و روشنفکری است. همۀ نویسندگانی که در باب روشنفکری قلم زدهاند این دو را یکی دانستهاند و بعضی حتی مرزی میان دانش و فلسفه و حکمت و شعر و سیاست با روشنفکری قائل نشدهاند. منورالفکری ناظر به قوام تجدد و طراّحی جهان متجدد است. اما روشنفکری در زمانی به وجود میآید که در راه تحقق این طرح در عمل و سیاست مشکلاتی پیدا میشود که در آغاز دیده نشده بود. روشنفکر پدیدآمدن این مشکلات را به قصور سیاست و سیاستمداران بازمیگرداند و رعایت اصول آزادی و عدالت و پایبندی به حقیقت را یادآوری میکند یا درست بگوییم روشنفکری نظارت بر حکومت و تذکر به لزوم پایبندی آن به اصول تجدد و رعایت آنهاست. در این نظارت گاهی روشنفکرانی در برابر حکومت میایستند و به مبارزه بر میخیزند یا بر سر حکومت فریاد میزنند.
نظارت بر حکومت و فریادزدن بر سر آن را ناچیز نباید انگاشت؛ اما در زمانی که اصول تجدد مورد چون و چرا قرار میگیرد یا امید به تحقق رؤیای منورالفکری رو به ضعف میرود، دفاع از تجدد نیز دشوار میشود و روشنفکران ناگزیر به خلوت خود پناه میبرند یا راه دیگری پیش میگیرند. این نوشته بیان سرگذشت روشنفکری در دوران پایانی تجدد است. دورانی که در آن تکلیف و سرنوشت آزادی و عدالت و حقیقت در تکنیک و با تکنولوژی تعیین میشود. در این دوران ظاهراً نیازی به روشنفکری نیست و شاید به همین جهت است که بازماندههای نسل روشنفکری پس از جنگ جهانی دوم تقریباً خاموشی گزیدهاند.
روشنفکران جهان در حال توسعه نیز چون راهیان راه تجددند و میتوانند حرفی برای گفتن داشته باشند در معرکه و غوغای جهانیشدن سرگردان شدهاند. با پدیدآمدن جهان مجازی و مصرفشدن علم و اطلاعات و ادب و فرهنگ اگر روشنفکر دست و پای خود را گم کند بر او بأس و حرجی نیست. با این حال نباید تصور کرد که راه نظر بسته شده است. همیشه و همواره کسانی هستند که در بحرانیترین زمانها به راه برونشد و به امکانهای آینده میاندیشند. پایان روشنفکری پایان تفکر نیست. هنوز و همیشه میتوان در انتظار گشایش راه بود.
فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:
فصل اول: کانت و منورالفکری
فصل دوّم: منورالفکری چیست؟
فصل سوّم: دانشمند، سیاست و حقیقت
فصل چهارم: قوام روشنفکری در جهان و ورود و سیر آن در ایران
فصل پنجم: معنای روشنفکری
فصل ششم: وضع روشنفکری و روشنفکران در شش دهه اخیر
فصل هفتم: نظری به روشنفکری دینی
فصل هشتم: روشنفکری در بحران
فصل نهم: خاتمه و نتیجه
ضمیمۀ 1: نظری به رساله: تحقیق در تجدد و ملیت و تناسب این دو معنی با یکدیگر
ضمیمۀ 2: دین و آزادی و هنر
ضمیمۀ 3: علم و روشنفکری
پربازدید ها بیشتر ...
بازخوانی انتقادی سیاستگذاریهای آموزشی در ایران معاصر
سیدجواد میری، مهرنوش خرمینژادضروری است که فهم ما از جایگاه آموزش و پرورش به صورت بنیادی و از منظر ارزشگذاری اجتماعی تغییر کند؛ ز
خط و نوشتار
اندرو رابینسونخط، هنر تثبیت ذهنیات است. خط را میتوان بزرگترین اختراع بشر دانست. به کمک این اختراع، تاریخ تمدن بش
منابع مشابه
افیون روشنفکران
رمون آرونکتاب «افیون روشنفکران» رمون آرون که در بهار 1955 انتشار یافت، مانند «خیانت روشنفکران» ژولین بندا (19
دیگر آثار نویسنده بیشتر ...
بلای بی تاریخی و جهان بیآینده
رضا داوری اردکانیاین کتاب گزارش وضع جهانی است که در پایان تاریخ خود قرار دارد. بخشی از این جهان آغاز و دوران تحول و پ
گسست تاریخی و شرقشناسی
رضا داوری اردکانیدربارۀ شرقشناسی از حدود پنجاه سال پیش کموبیش مطالبی گفته و نوشته شده است؛ اما اتفاق مهم که شرایط ا
نظری یافت نشد.