معرفی کتاب

ارمنیان یکی از اقوامی هستند که از دیرباز در ایران‌زمین سکونت دارند و با تلاش و کوشش پیگیر در تمامی زمینه‌های فرهنگی، هنری، علمی، پژوهشی و فنی و با نشان‌دادن صداقت در گفتار و کردار، توانسته‌اند جایگاه ویژه‌ای میان دیگر ایرانیان برای خود کسب کنند.

یکی از اقوامی که از روزگاران بسیار دور در جوار ایرانیان زندگی کرده‌اند و با آنان روابط بسیار نزدیکی داشته‌اند، ارمنیان‌اند. این دو قوم کهنسال بیش از دو هزار و هفتصد سال در کنار یکدیگر زیسته و با هم ارتباط داشته‌اند و بر زبان، فرهنگ و سنن یکدیگر تأثیر گذاشته‌اند. هیچ قوم و ملتی به اندازۀ ارمنیان به ایرانیان نزدیک نیست.

27 سدۀ پیش ارمنیان دولت ماد را در برانداختن دولت آشور یاری کردند. در امپراتوری هخامنشیان پس از پارسیان و مادها، سومین جایگاه از آن ارمنیان بود. سرداران ارمنی در زمان هخامنشیان فرماندهی سپاه ایرانیان را بر عهده داشتند. سربازان ارمنی دوش به دوش سربازان ایرانی با اسکندر مقدونی جنگیدند، یکی از نزدیک‌ترین یاران کوروش کبیر، تیگران فرزند پادشاه اردن بود. خانوادۀ هیودانیان یکی از خانواده‌های سلطنتی ارمنستان، داریوش هخامنشی را در به دست آوردن تخت سلطنت یاری دادند.

از سدۀ اول پیش از میلاد اعضای یک شاخه از خاندان اشکانی بر تخت سلطنت ارمنستان جلوس کردند و بیش از چهار سده بر ارمنستان فرمان راندند. گریگور منور که دین مسیح را در ارمنستان دین رسمی اعلام کرد، یک روحانی از خاندان اشکانی بود.

آذربایجان از دیرباز یکی از سرزمین‌های ارمنی‌نشین بوده است و آثار بیش از یکصد و هشتاد و هفت کلیسا و دیر ارمنی در نواحی مختلف این خطه وجود دارد. ارمنیان نه فقط در آذربایجان بلکه در بعضی نقاط دیگر ایران نیز سکونت داشتند.

زبان ارمنی بسیار به زبان فارسی نزدیک است. به حدی که برخی از دانشمندان بر این گمان بودند که زبان ارمنی یکی از گویش‌های زبان فارسی است؛ گرچه پس از بررسی‌های فراوان معلوم شد که هر دو زبان از زبان‌های هند و اروپایی و خویشاوند و مشابه یکدیگرند.

دو قوم کهنسال ایرانی و ارمنی را عوامل مشترک فراوانی، مانند نژاد و فرهنگ، به یکدیگر پیوند می‌دهد. این دو قوم هر دو از نژاد آریایی‌اند و به سبب چند هزار سال زندگی در جوار هم، در بعضی از زمینه‌های اساسی فرهنگ مانند زبان و رفتار و آداب و رسوم با هم مشترکاتی پیدا کرده‌اند.

مشابهت‌های بسیاری میان برخی از اعیاد و جشن‌های ایرانیان و ارمنیان دیده می‌شود. از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانیان جشن وارتاوار است که در میان ایرانیان فارسی‌زبان، به جشن آب‌پاشی ارمنیان شهرت دارد. این جشن که یکی از کهن‌ترین آیین‌های قوم آریایی است در ایران با نام جشن تیرگان یا آب‌پاشان از دورۀ ماد تا پایان عصر صفوی برگزار می‌گردیده است. از دیگر جشن‌های مشترک میان این دو قوم، جشن سده است که در بین ارکنیان به جشن درندز شهرت دارد و آن را مقارن با جشن سده با آتش‌افروزی برپا می‌کنند. جشن ناواسارد نیز از اعیاد کهن و مشترک میان این دو قوم است. در ایران باستان روز اول سال ایرانی را که نوسرد نامیده می‌شد جشن می‌گرفتند. جشن باریگندان جشن دیگری بود که ارمنیان یک روز پیش از شروع ایام روزه آن را برپا می‌کردند. ایرانیان نیز پیش از شروع ماه رمضان جشنی با نام برغندان برگزار می‌کردند.

کتاب حاضر بررسی و تحقیقی است دربارۀ تاریخچۀ مهاجرت ارمنیان به ایران، روابط و مشترکات ایرانیان و ارمنیان، شکل زندگی اجتماعی و فرهنگی، و فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، مذهبی و هنری ارمنیان ایران.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار

زبان ارمنی و خویشاوندی آن با زبان فارسی

مدارس ارمنیان ایران

چاپخانه‌ها و روزنامه‌های ارمنیان ایران

دین و مذهب ارمنیان

کلیساهای ارمنیان ایران

جشن‌ها و اعیاد مشترک ارمنیان و ایرانیان

فعالیت‌های اجتماعی ارمنیان

تئاتر ارمنیان

فعالیت‌های شغلی ارمنیان ایران

ارمنیان در سینمای ایران

شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی ارمنیان