معرفی کتاب

مطالعه و نقد و تحلیل اندیشۀ فلسفی ابن سینا سابقه و سرگذشتی دیرینه و پرفراز و نشیب با جلوه‌ها و جنبه‌های گوناگون دارد. کم و کیف این مطالعات و تنوع رویکردها از یک‌سو تابع هویت و ماهیت تفکر وی و از سوی دیگر به مقتضای شرایط و اوضاع و احوال فرهنگی دورانی است که آن مطالعات و پژوهش‌ها در بستر آن به سرانجام رسیده است. با این همه میراث تفکر فلسفی ابن سینا چنان سترگ و پویا و باور است که با وجود مطالعات و پژوهش‌های بسیاری که دربارۀ اندیشۀ وی تاکنون صورت گرفته، این عرصه همچنان از جنبه‌های بسیاری قابل تحقیق و بررسی است. پژوهش در زمینۀ این جنبه‌ها بی‌شک ثمرات ارزنده‌ای در تداوم حیات فلسفی، به ویژه برای متفکران مسلمان در پی خواهد داشت. این سخن به هیچ روی اغراق و مبالغه نیست وقتی می‌بینیم فلسفۀ سینوی و جایگاه آن در تاریخ فلسفه یکی از موضوعات مورد توجه و به روز پژوهشگران غربی و در دستور کار بسیاری از مراکز و مؤسسات پژوهشی غرب است. حال با این وصف چه پاسخی به این پرسش می‌توان داد که آیا برای شناخت فلسفه سینوی فقط به یافته‌های مطالعات غربی باید بسنده کرد؟ این سؤال به معنی باطل و بی‌ارزش انگاشتن مطالعات آنها نیست. طرح این پرسش فارغ از داوری و ارزیابی آن پژوهش‌هاست. این گمانی واهی است که تأکید بر ضرورت مطالعۀ بیشتر و عمیق‌تر دربارۀ فلسفۀ سینوی را نادیده گرفتن یا باطل و بی‌ارزش دانستن آن پژوهش‌ها بدانیم. بر خلاف چنین گمانی اگر در مقام داوری بخواهیم چیزی بگوییم، انصافاً باید اعتراف کنیم میان مطالعات محققان غربی کارهای بسیاری برای بازشناسی و درک فلسفۀ سینوی انجام شده که با کمال تأسف نظیر آن در مطالعات محققان مسلمان شاید نمونه‌های اندکی بتوان یافت. با این حال بسنده‌کردن به آنها هم جایز نیست؛ زیرا آشکار است که افق دید و دغدغه‌های پژوهشگران غربی با افق دید و نیازها و دغدغه‌های ما تفاوت‌های انکارناپذیری دارد. به دلیل همین تفاوت‌هاست که پژوهش دربارۀ تفکر فلسفی مسلمانان عموما و دربارۀ شخصیت‌هایی نظیر ابن سینا خصوصاً، از جمله ضرورت‌های پژوهش در حوزۀ فلسفه برای تداوم جریان تفکر فلسفی مسلمانان است.

این مجموعه دربردارندۀ گفتگو، مقالات تألیفی، ترجمه، تصحیح متون و نسخه‌شناسی است. در میان مقالات تألیفی و ترجمه‌ها برخی از آنها مطالعات تطبیقی و مقایسه‌ای است.

مقالۀ اول کتاب با عنوان «بوعلی سینا از آغاز تا انجام» نوشتۀ قطب‌الدین اشکوری و ترجمۀ میرسیداحمد اردکانی است که توسط علی اوجبی بازخوانی شده و به زندگی بوعلی سینا پرداخته است. در چکیده این مقاله آمده است:

«قطب‌الدین اشکوری از حکمای برجستۀ سدۀ یازدهم هجری و از شاگردان میرداماد، آثار ارزشمند متعددی از خود به یادگار گذاشته است. از جملۀ آنها کتابی است در تاریخ فلسفه از پیش از اسلام تا دوران نویسنده به نام محبوب القلوب که در سه جلد فراهم آمده است. جلد دوم این کتاب به شرح حال و آرای فیلسوفان مسلمان از جمله بوعلی سینا اختصاص دارد. میرسیداحمد اردکانی از علما و مترجمان برجستۀ سدۀ سیزدهم هجری ترجمه‌ای آزاد از اثر یادشده آفریده است. نوشتار حاضر بخشی از این ترجمه است که به ابن سینا اختصاص دارد».

کتاب حاضر در ده بخش سامان یافته است:

بخش اول: شرح حال و آثار:

بوعلی سینا از آغاز تا انجام/ نوشته قطب‌الدین اشکوری؛ ترجمه سیداحمد اردکانی، بازخوانی علی اوجبی

بخش دوم: گفت‌و‌گو:

رابطه و نسبت حکمت نظری و عملی در اندیشه ابن سینا/ گفت‌وگو با دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی

ابن‌سینا، نوآوری‌ها و نقش او در توسعه منطق/ گفتگو با دکتر ضیاء موحد

بخش سوم: منطق:

حجیت قیاس و بداهت شکل اول/ ملیحه احسانی نیک

جستارهایی در منطق‌شناسی یا فلسفه منطق سینوی/ مسعود امید

امکان کاربرد قیاس در دیگر روش‌های استدلال منطق کلاسیک در پرتو منطق سینوی/ مسعود امید

دیدگاه‌های منطقی ابن‌سینا به روایت شهرستانی/ علی اوجبی

برگ‌هایی از شرحی کهن بر اشارات بوعلی سینا/ علی اوجبی

جستاری در پیشینه تمایز حملین در منطق ابن‌سینا/ محمود زراعت پیشه

ارسطو و ابن‌سینا در بوسنی و هرزگوین/ عامر لیوبوویچ؛ ترجمه نامیرا کارا خلیل اویچ

بخش چهارم: فلسفه:

شرح قصیدۀ عینیه ابن سینا/ تألیف شمس‌الدین سمرقندی؛ تصحیح و تحقیق ملیحه احسانی نیک

ابن سینا و معاد جسمانی/ تألیف احمد بن زین‌العابدین علوی عاملی اصفهانی؛ تصحیح اکبر ثقفیان

انسان ابن سینا؛ ‌واحد متواطی، متباین یا مشکک؟/ عبدالله صلواتی

سرشت، درون‌مایه و انتقال حکمت مشرقی ابن‌سینا/ دیمیتری گوتاس؛ ترجمه حمید عطایی نظری

نظریۀ شعر از دیدگاه ابن‌سینا/ قاسم المؤمنی؛ ترجمه علی علیمحمدی

کیفیت معاد از منظر ابن‌سینا/ اکبر فایدئی

علم خدا در اندیشه ابن‌سینا/ احسان کرمانشاهانی

بخش پنجم: عرفان:

ابن سینا: تصوف و مواجهه صوفیان/ پروانه عروج‌نیا

بخش ششم: تعلیم و تربیت:

پورسینا و پرورش کودک/ محمدحسین ساکت

بخش هفتم: پزشکی:

نگاهی گذرا بر کتاب تدارک الخطا ابن سینا در چگونگی پاییدن تندرستی/ محمدابراهیم ذاکر

ابن سینا، ابن سرابیون و سیداسماعیل جرجانی/ یونس کرامتی

بخش هشتم: موسیقی:

ابعاد باتفاق اول/ سیدعبدالله انوار

بخش نهم: نسخه‌شناسی:

نسخه‌هایی از آثار ابن‌سینا در هند/ اکبر ثبوت

ابن‌سینا در سفینۀ تبریز/ سعید کریمی

بخش دهم: مطالعات تطبیقی:

ابن سینا و میراث او در جهان اسلام و غرب لاتینی/ ژول ژانس؛ ‌ترجمه مصطفی امیری

یکی از جوانب چرخش سینوی در کلام سنی/ رابرت ویسنوفسکی؛ ترجمه مصطفی امیری

نوع‌شناسی برهان‌های صدیقین با تکیه بر انواع برهان‌های صدّیقین ابن‌سینا و ملاصدرا/ اصغر پوربهرامی

مطالعه تطبیقی دربارۀ معنای طبیعت از نظر ابن سینا و ملاصدرا/ فاطمه شهیدی

مفهوم مجاز از دیدگاه ابن‌سینا و ابن‌رشد/ محمود درابسته؛ ترجمه علی علیمحمدی

مقایسه شرح ابن سینا بر أثولوجیا و شرح قاضی سعید قمی/ طیبه کرمی

رابطه مابعد الطبیعه و الهیات از دیدگاه ابن‌سینا و توماس آکوینی/ لیلا کیان‌خواه

بررسی و مقایسۀ آرای ابن سینا و توماس آکوینی دربارۀ جوهر/ فاطمه فنا