معرفی کتاب

این کتاب دارای دو بخش است. بخش نخست «در بزرگداشت پل تیلیخ» مجموعۀ سه سخنرانی است که سه تن از دوستان و همکاران پل تیلیخ چند روز پس از درگذشت او در مراسم یادبود وی ایراد کرده‌اند و هر کدام به جنبه‌ای از حیات او پرداخته است. بخش دوم «مقالات پل تیلیخ»، دربرگیرندۀ چهار گفتار از گفتارهای اواخر عمر تیلیخ است که کمابیش با یکدیگر مرتبط‌اند و در مجموع بیانگر نگرش وی نسبت به آیندۀ ادیان محسوب می‌شوند.

پل تیلیخ در سال 1886 در اشتارتسدل، دهکده‌ای در استان براندنبورگ آلمان در خانوادۀ یک کشیش لوتری به دنیا آمد. در دانشگاه‌های برلین، توبینگن، هاله و برسلاو به تحصیل پرداخت و از دانشگاه هاله به اخذ درجۀ لیسانس الهیات و از دانشگاه برسلاو به اخذ درجۀ دکتری در فلسفه نایل شد. در سال 1912 به مقام روحانی کلیسای لوتری انجیلی در استان براندنبورگ منصوب شد. سال‌های پس از جنگ جهانی اول را در دانشگاه‌های برلین، ماربورگ، درسدن، لایپزیک و فرانکفورت به تدریس پرداخت.

پل تیلیخ یکی از برجسته‌ترین الهی‌دانان مسیحی است که در کنار کارل بارت و رودلف بولتمان از بنیان‌گذاران الهیات معاصر پروتستان و در حقیقت پیشکسوت اگزیستانسیالیسم در الهیات به شمار می‌رود.

تیلیخ بین سه سنخ عقل: عقل دیگرمحور، عقل خودمحور و عقل خدامحور فرق می‌گذارد و معتقد است سنخ اخیر بهترین سنخ عقل است. عقل دیگرمحور اصول خود را خارج از خود اخذ می‌کند و از این رو تصنعی است. عقل خودمحور اصول خود را از درون اخذ می‌کند، اما از همین رهگذر بی‌معنا و همانگویانه می‌شود. عقل خدامحور مبنای بسیار محکم‌تری دارد؛ چون بر «نفس وجود» مبتنی است.

«نفس وجود» نامی است که تیلیخ بر خدا می‌گذارد که تقریباً تنها اصطلاح غیرنمادین یا حقیقی در قاموس دین است. به همین سان وی خدا ار «قدرت هستی، اساس هستی و خدای فوق خدای یکتاپرستان توصیف می‌کند. ظاهراً «نفس وجود» معرفی کردن خدا، پاسخی است به سؤالی که شلینگ پیش کشیده است. وی می‌پرسد چرا عدم وجود ندارد و تیلیخ در پاسخ می‌گوید: چون پای مفهوم ذاتاً معتبر هستی، یعنی «نفس وجود» در کار است.

هر چند مفهوم «نفس وجود» بین کاربرد حقیقی و غیر مجازی اصطلاحات در فلسفه و کاربرد نمادین آنها در دین ارتباط برقرار می‌کند، تغییر و تحول معنای این اصطلاح، به کاربرد نمادین آن مربوط می‌شود. نمادهای اساسی دین برای خدا عبارتند از: «رب» و «اب». فرق نمادها با نشانه‌های دیگر در این است که نمادها به امر غایی اشاره دارند و در واقعیتی که از آن حکایت می‌کنند، شریک‌اند. یک نماد اثربخش نه تنها حقیقت دارد، بلکه صادق هم هست و ما با به کاربردن آن نماد در حقیقت آن مشارکت می‌کنیم. نمادها همچنین از خود حیات مستقل دارند: به ضعف می‌گرایند، می‌میرند و از اینکه همچنان به منزلۀ ابزارهای امر غایی عمل کنند، از کار می‌افتند.

از طریق انواع مختلف شجاعت نیز که به یک معنا خلاصۀ مراحل فرهنگ‌اند، می‌توان به امر غایی تقرب جست: «شجاعت جزئی از جمع بودن» که تسلیم فردیت شدن است؛ «شجاعت خود بودن»، «شجاعت نومیدی» هنگامی که جهان بی‌معنا می‌شود و سرانجام فراتر از همۀ صورت‌بندی‌های سنتی «شجاعت پذیرش مقبولیت در پیشگاه الهی».

غایت دین را در برابر گرایش آدمی به مطلق‌سازی، به یاری اصل پروتستانی می‌توان مصون نگه داشت. این اصل از یکی شدن امر الهی با هر مخلوق انسانی جلوگیری می‌کند، خواه مخلوق مورد بحث مکتوبات کتاب مقدس باشد و خواه خود نهاد کلیسا.

رأی تیلیخ در باب مسیح، حول محور این اعلام حضرت مسیح است که کایروس محقق می‌شود و ملکوت الهی نزدیک است. این اعلام متضمن وعدۀ وجود جدید است که با توبه می‌توان به آن رسید. کایروس‌های فرعی همان مواجهه‌های وجودی گروه‌ها و افراد با رویداد اساسی تاریخ و به تعبیر تیلیخ «کایروس عظیم» است.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

پیش‌گفتار مترجم

دربارۀ نویسنده

گزیده‌ای از آرای مهم پل تیلیخ

پیش‌گفتار گردآورنده

در بزرگداشت پل تیلیخ:

1. تأثیر پل تیلیخ بر آمریکا/ جرالد سی.براوئر

2. منابع غنای پل تیلیخ/ ویلهلم پاوک

3. پل تیلیخ و تاریخ ادیان/ میرچا الیاده

مقالات پل تیلیخ:

1. اثرات اکتشافات فضایی بر وضع و حال و مقام آدمی

2. مرزها

3. انحطاط و اعتبار اندیشۀ معرفت

4. اهمیت تاریخ ادیان برای الهیدان جامع‌نگر