معرفی کتاب

عروض یکی از فنون ادبی است که از وزن شعر بحث می‌کند. این فن از آغاز پیدایش تاکنون راه پرفراز و نشیبی را پیموده است؛ چنان‌که در همۀ علوم ادبی دیگر نیز می‌بینیم، معمولاً پیشینیان این علوم را با پیچیدگی ودشواری‌هایی که ناشی از متابعت گذشتگان و قلّت معلومات زمان و ... بوده است، همراه کرده‌اند. در این روزگار ضرورت پرداخت علمی و مطابق با کشفیات زبان‌شناسی جدید به همت اساتید برجستۀ این فن تا حد زیادی از دشواری و پیچیدگی‌های آن کاسته است. اما به یک‌باره نمی‌توان خود را از سیطرۀ معلومات گذشتگان رهایی داد. حال ضرورت پرداختن ه این فن چیست؟ با توجه به اینکه عروض از وزن شعر سخن می‌گوید و شعر، گوهر ممتاز و نشان فرهنگ و ادب هر ملت است که این گوهر باید هر چه بیشتر شناخته شود و به معرض عرض درآید تا شناخت بیشتر و بهتری از مفاخر آن ملت که آثار ماندگاری به جای گذاشته‌اند، صورت گیرد. این شناخت در گرو شناخت علومی است که پرده از چهرۀ بکر آثار ادبی برمی‌گیرند و جلوه‌های صورت و معنی آن را باز می‌نمایند. یکی از این علوم ادبی عروض است که می‌توان برخی کارکردهای آن را چنین شمرد: 1. تعیین میزان سلامت شعر از معیارهای موجود و به تبع آن تعیین میزان ذوق و اندیشۀ سرایندۀ آن؛ 2. تتبع آثار ادبی و تصحیح نسخ خطی و تعیین درستی یا نادرستی ضبط نسخ خطی؛ 3. آشنایی با موسیقی شعر؛ 4. ارتباط با زبان‌شناسی تاریخی و یاری‌رساندن به تحقیقات این حوزه از زبان‌شناسی؛ 5. ارتباط با برخی از علوم ادبی دیگر چون بدیع و قافیه.

قافیه نیز از علوم ادبی است که معمولاً به دلیل اشتراک برخی از مبانی و نیز حوزۀ عمل آن که شعر است به همراه عروض مطالعه می‌شود. مطالعۀ این فن نیز چون عروض در گذشته بسیار پیچیده و دشوار بوده است که با تزریق مباحث جدید زبان‌شناسی چون صامت و مصوّت و هجا از دشواری‌های آن تا حدودی کاسته شده است. قافیه نوعی موسیقی لفظی ناشی از اشتراک واک‌ها نیز تولید می‌کنند؛ چون پایان پاره‌های شعر است اگر زیبا باشد، حسن ختام سخن منظوم است. قافیه نیز با برخی از علوم ادبی دیگر چون بدیع، نقد ادبی و زبان‌شناسی تاریخی در ارتباط است.

بخش اول کتاب به مباحث «عروض» پرداخته است. اهدافی که مؤلف بعد از مطالعۀ این فصل انتظار دارد مطالعه‌کنندگان به آن دست یابند، به این ترتیب است: بیان معنای لغوی و اصطلاحی عروض، تعریف وزن، کیفیت به وجود آمدن وزن عروضی، شناخت مصوت‌ها و صامت‌های کلمات، هجا و انواع آن، آوانویسی شعر، تعریف واک یا واج و معادل‌نویسی آوانویسی هر واک با حروف فونتیک.

در بخش دوم نیز به مباحث «قافیه» پرداخته شده و هدف از آن آشنایی مطالعه‌کنندگان با تعریف قافیه و ردیف، تعیین قافیه و ردیف اشعار، روی و انواع آن، تشخص روی در انواع کلمات، هجا و انواع آن و تشخیص انواع هجای قافیه.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

بخش اول: عروض:

فصل اول: تعاریف و مقدمات

فصل دوم: تقطیع و وزن

فصل سوم: فنون تقطیع

فصل چهارم: چند وزن خاص

فصل پنجم: نام‌گذاری اوزان

بخش دوم: قافیه

فصل اول: تعاریف و کلیات

فصل دوم: کیفیت به وجود آمدن قافیه

فصل سوم: اختیارات شاعری

فصل چهارم: عیوب قافیه

فصل پنجم: قافیۀ بدیعی

فصل ششم: اصطلاحات قافیۀ سنتی

فصل هفتم: چند مبحث در قافیۀ شعر کهن