معرفی کتاب

ژرار ژنت یکی از منتقدان ادبی معاصر فرانسوی است که در زمینۀ نقد زبان‌شناختی، روایت‌شناسی، بینامتنیت، سبک و .. آثار ارزنده‌ای به رشتۀ تحریر درآورده است. این کتاب نیز دربردارندۀ مباحث مهمی است که به اصل و اساس ادبیات مربوط می‌شود. به عبارت دیگر از نظر وی دنیای ادبیات از دو بخش اساسی یعنی تخیل و بیان تشکیل شده که هر دو مکمل یکدیگر بوده و در خلاقیت آثار ادبی نقش مهمی ایفا می‌کنند. در این کتاب ژنت سعی دارد ما را با دو وجه سازندۀ ادبیات، یعنی معنا و صورت مواجه کند. معنا یا مضمون حاصل تخیل و جنبه‌های تخیلی نوشتار است و صورت یا ادبیت به بیان و به شیوه‌های بیان بستگی دارد. وی این دو وجه سازندۀ ادبیات را در چهار بخش جداگانه بحث و بررسی می‌کند: تخیل و نحوۀ بیان، کنش‌های تخیل، حکایت تخیلی ـ حکایت واقعی و سبک و معنا.

نویسنده در بخش اول به بحث تخیل و مضمون از یک طرف و نحوۀ بیان و صورت نوشتار از طرف دیگر می‌پردازد. او تعامل و تقابل احتمالی بین این دو وجه ادبیات را با مثال‌های ملموس برای ما آشکار می‌کند.

در بخش دوم شاهد مباحث مربوط به کنش‌های زبانی و کنش‌های تخیلی با استناد به نظریه‌های منتقدان و زبان‌شناسان مشهوری چون شارلی بالی، جان سرل، کاته هامبرگر و دیگران هستیم. در این بخش ژنت ماهیت گزاره‌های تخیلی برخی آثار ادبی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد و نمونه‌های بسیار خوبی ذکر می‌کند. این فصل با تکیه بر نظریه‌های جان سرل، در پی تبیین هویت گزاره‌های تخیل روایی به عنوان کارکرد زبان است. این گزاره‌ها که خود به وجودآورندۀ جهانی هستند که ادعای وصف آن را دارند، از نظر سرل تصدیقات وانمود شده یا تصنعی هستند.

بخش سوم با یک بحث تاریخی آغاز می‌شود: روایت‌شناسی تقریباً به طور کامل به ریخت حکایت پیوند خورده است، گویی این مشاهدات به طور خودکار در حکایت‌های غیر مخیل مانند تاریخ، خود شرح حال‌نگاری، گزارش و یادداشت‌های شخصی نیز قابل اجرا و پیاده‌شدن هستند. در ادامه ژنت حکایت تخیلی را در مقابل حکایت واقعی قرار می‌دهد و دربارۀ معیارهای مشخص این نوع حکایات به بحث می‌پردازد. به نظر وی تشخیص مرز بین حکایت واقعی و حکایت تخیلی بسیار مشکل است و نمی‌توان مرز مشخص و قاطعی بین آن دو قائل شد.

ژنت در بخش چهارم بحث مهم سبک و معنا را مطرح کرده و در صدد است تا تعریف جامعی از سبک ارائه نماید.

در این کتاب وی مباحث زیادی را از صاحب‌نظران سبک ذکر کرده و به مقایسه و تجزیه و تحلیل آنها می‌پردازد. به نظر ژنت سبک فقط از جنبه‌های مضمونی یا تخیلی نوشتار حاصل نمی‌شود، بلکه صورت نوشتار یا به عبارت دیگر ادبیت نیز می‌تواند در شکل‌گیری سبک نقشی اساسی ایفا کند؛ اما ادبیت خود بحث مفصلی است که ژنت سعی دارد به آن بپردازد. ادبیتی که سازندۀ سبک است، ادبیت ساده و بی‌تکلف است. سبک از بی‌سبکی، از ادبیت ساده و چنان‌که رولان بارت نیز به آن اذعان داشت از «نوشتار سفید» حاصل می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

پیش‌درآمد

تخیل و بیان

کنش‌های تخیل

حکایت تخیلی، حکایت واقعی

سبک و معنا