معرفی کتاب

این کتاب دربردارندۀ 54 نامه از عارف قزوینی است که مربوط به دوازده سال پایانی زندگی اوست.

یکی از منابع ارزشمند شناخت شخصیت‌های ادبی، تاریخی و سیاسی، تحقیق و بررسی نامه‌های آنان است که گاهی ارزشی همانند مطالعۀ آثار این شخصیت‌ها دارد. نامه‌ها حاوی نکات تاریخی، ادبی و اجتماعی و بیانگر خصوصیات رفتاری، اخلاقی، عواطف، احساسات، روحیات و تفکرات افرادند. از همین روی نه‌تنها در آگاهی‌یافتن از زندگی شخصیت مورد نظر، بلکه گاهی در شناخت برهه‌ای از تاریخ اجتماعی مملکت راهگشا و مؤثراند. نامه بازتاب صادقانه و صمیمانۀ زندگی خصوصی اشخاص است؛ زیرا از آنجا که صاحبا نامه‌ها احتمال چاپ آن را نمی‌داده‌اند، حالات درونی، احساسات و اندیشه‌های خود را آنگونه که بوده بیان کرده‌اند و به همین دلیل در آنها نکات تازه و مهمی برای محققان یافت می‌شود. این کتاب مشتمل بر 54 نامه از عارف قزوینی است که مربوط به دوازده سال پایانی زندگی اوست. اولین نامۀ این مجموعه در سال 1301 به ملک الشعرای بهار و آخرین آن در مهر سال 1312 به محمدرضا هزار نوشته شده است. اطلاعات ارزشمند و منحصر به فردی که از این نامه‌ها به دست می‌آید، در شناخت عارف و تدوین زندگی‌نامۀ او اهمیت و ارزش بسیاری دارد. از آنجا که بیشتر نامه‌ها دربارۀ سال‌های اقامت عارف در همدان (1306 ـ 1312 خورشیدی) است، مطالعۀ آنها به خوبی خواننده را در جریان وقایعی که در ایام انزوا و برکناربودن از فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و ادبی بر او رفته است، نشان می‌دهد.

در نگاهی اجمالی و گذرا برخی مطالب مهم نامه‌ها عبارتند از:

1. اطلاعاتی دربارۀ زندگی خصوصی، وضعیت جسمانی و بیماری‌هایی که در اواخر عمر با آنها دست به گریبان بوده است، نظیر خرابی و درد دندان، ضرب‌خوردگی و زخم دست، تپش قلب، تشنج اعصاب، بی‌میلی به غذا، پیش‌بینی مرگ خود و .... . 2. آوردن نام برخی از شعرا، ادبا، روزنامه‌نگاران و رجال سیاسی همچون ملک الشعرای بهار، وحید دستگردی، ایرج میرزا، فرخی یزدیف رضازادۀ شفق، علی دشتی، سیدمحمدعلی جمالزاده، احمد کسروی، ابراهیم ناهید، غمام همدانی، عادل خلعتبری، تقی زاده، تیمورتاش، قوام السلطنه و سلیمان میرزا که گاه با اظهارنظرهایی دربارۀ آنان همراه است. 3. اشاره به دشمنی‌های برخی از روزنامه‌نگاران همچون لطفعلی صورتگر و مطالبی که در روزنامه‌ها علیه او به چاپ می‌رساندند. 4. اشاره به چگونگی رفتن از بروجرد به همدان و سکونت دائمی در آن شهر. 5. اشاره به چگونگی برقراری مقرری ماهیانه از سوی دولت برای او به کوشش غفاری فرخان. 6. اشاره به وقایعی که در وی اثر ناگوار نهاده بود، همچون خودکشی جوانی که در همدان در همسایگیش زندگی می‌کرد و سرپرستی فرزندش را به او سپرد. 7. اشاره به نکات تاریخی و از جمله وقایع سفر مهاجرت. 8. گریز از مسائل شخصی به مسائل سیاسی روز؛ برای مثال در نامه به بهار، در خلال نوشته‌های دوستانه به برخی رجال سیاسی همچون نصرت الدوله و مدرس و در نامه به خلعتبری، به زلزله‌زدگان خوی، سلماس و خراسان اشاره کرده است. 9. شوخ‌طبعی با دوستان نزدیک و صمیمی همچون علی بیرنگ، کلنل نصرالله خان کلهر و میرزا حسن خیاط. 10. اشاره‌ای تأسف‌بار به وجود خرافات در میان برخی از زنان در همدان که برای آبستن شدن، لجن و کثافات حمام یهودی‌ها را به قیمت گزاف می‌خریدند و بر سر خود می‌ریختند. 11. آوردن یا سرودن تک‌بیتی‌های ناب متناسب با متن نامه.

شش نامۀ منتشر نشده برای اولین بار در این مجلد به چاپ رسیده است. نامه‌ها در سه بخش تدوین شده است: بخش نخست این اثر نامه‌هایی را در برمی‌گیرد که برای نخستین‌بار منتشر می‌شوند. بخش دوم در ارتباط با نامه‌هایی است که پیش‌تر در مجلاتی چون «آینه» و «ارمغان» به چاپ رسیدند. بخش سوم این نامه‌ها نیز 70 سال پیش در کتابی منتشر شدند، اما این کتاب نایاب شده است.