معرفی کتاب

در مجمع‌الأمثال میدانی که یکی از مشهورترین و جامع‌ترین کتب امثال عرب است، مجموعا 4766 مثل آمده است و این مقدار غیر از امثال مولدین است، که با احتساب امثال مولدین حدود پنج‌هزار و اندی مثل می‌شود و کتاب خزینة‌الأمثال با 2760 مثل ترجمۀ منتخب مجمع‌الأمثال است.

مؤلف کتاب سید‌حسین‌شاه متخلص به حقیقت است و مترجم امثال عربی، ابوالبرکات رکن‌الدین محمد شهیر به مولوی تراب‌علی از فضلای آن زمان می‌باشد. مترجم ترجمۀ خود را از دو کتاب معروف و معتبر فارسی یعنی منتهی‌الأرب و صراح نقل کرده است. آنچه امثال عربی که در این دو کتاب آمده است که آنها نیز از مجمع‌الأمثال گرفته‌اند، در این اثر آمده است.

مؤلف و مترجم بیشتر فقط ترجمۀ اصل مثل را داده‌اند، اما در بعضی موارد هم به ذکر شأن حدوث مثل می‌پردازند. نگارنده نیز توضیحاتی بین دو کروشه [] در بسیاری موارد داده است و بیشتر از اینها هم جای توضیح داشت، اما چون خود دو مجلد امثال در دست چاپ دارد نخواست که از کیسۀ خود در اینجا خرج کند و خوانندگان محترم توضیحات بیشتر را در آن دو کتاب ملاحظه خواهند کرد.

ترجمۀ امثال در اصل بر اساس واژه در مقابل واژه آمده بود و چون در بعضی موارد نامأنوس و نامفهوم بود، نگارنده در چنین مواضعی فقط جای فعل و فاعل را تغییر داد بدون اینکه تغییری در واژه‌ها بدهد، مثل: ضرب علی زیدا، زد علی زید را، که به: علی زید را زد، تبدیل شد. و نیز ترجمه مقداری صیغۀ فارسی هندی (برون‌مرزی) دارد.

کتاب در اصل به سه بخش امثال عربی و فارسی و هندی تقسیم شده بود و چون نه نگارنده و نه معمولا ایرانی دیگری زبان هندی را نمی‌داند، امثال هندی محذوف گردید.

از مزیت دیگر کتاب، در بخش امثال فارسی امثالی آمده است که در امثال و حکم دهخدا دیده نمی‌شود و بعد امثال، فصلی در بیان استحباب مزاح و کنایات و مصطلحات فارسی و لغات فارسی و اصطلاح الفاظ آمده است.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

امثال عربی

امثال فارسی

در بیان استحباب مزاح

در بیان کنایات و مصطلحات

در بیان لغات فارسی

در بیان تشبیهات

در اصطلاحات غلط مشهور