معرفی کتاب

سال 1386 سال مولانا بوده و در همۀ دنیا و به ویژه در کشورهای ترکیه، مصر، افغانستان، ایران و کشورهای دیگر همایش‌هایی برای بزرگداشت مقام مولانا برگزار شد. در ایران مجموعاً دوازده کنگره به صورت مقدماتی برگزار شد که این کتاب دربردارندۀ سیزده مقاله از مقالات این کنگره‌ها است.

شأن مولانا بسیار متعالی است و آثار این نابغۀ بزرگ بشری از جهات گوناگون قابل بحث و بررسی است. یکی از این جهات پیوند زبان و فکر است. به طور کلی زبان با و فکر و اندیشه پیوندی ناگسستنی دارد. زبان الفاظ، کلمات، قالب عبارات و ترکیب اشعار را تعیین می‌کند. زبان مولانا شیواترین و تأثیرگذارترین زبان برای بیان عالی‌ترین معارف الهی و مضامین، نکات، اسرار، دقایق و لطایف عرفانی است. گزاف نیست اگر مولانا را بزرگ‌ترین شاعر عارف بدانیم. او از نظر بیان لطایف عرفانی به زبان شعر در ادبیات جهان بی‌نظیر است و در ادبیات هیچ یک از ملت‌ها نظیر ندارد.

یکی دیگر از نکات شگفتی که در اشعار او مشاهده می‌شود، چگونگی سرودن اشعار است. مولانا تقریباً تمام اشعار خود را بداهه و در حالت بی‌خویشی سروده است. چگونه ممکن است عالی‌ترین معارف الهی را در قالب زیباترین اشعار، بدون فکر و به صورت بداهه سرود؟ این امر نمی‌تواند جز یک الهام ناب الهی باشد و بی‌تردید امری بشری نیست. اگر امری بشری بود، مولانا نظایر بی‌شمار می‌یافت. سرودن آثار مولانا به یقین ناشی از الهام الهی بوده است.

بی‌تردید مولانا عارفی بس والامقام و از اولیای بزرگ الهی است. عرفان همیشه با ولایت ارتباط دارد. لقب عارف را نمی‌توان به کسی اطلاق کرد مگر اینکه صاحب مقامات و مراتبی در عرفان باشد. هرچه ولایت شخص کامل‌تر باشد، معرفت او بیشتر خواهد بود. این معرفتی است که از پرتو نور ولایت الهیه می‌زاید و می‌بالد. مولانا دارای چنین مقام و مرتبه‌ای بوده که این اشعار، با این کیفیت بر زبانش جاری می‌شده است.

شیوۀ به وجودآمدن مثنوی نیز امری اعجاب‌آور است؛ مولانا می‌سروده و اطرافیانش می‌نوشته‌اند و این خود امری بسیار عجیب و بی‌سابقه است. تنوع اشعار مولانا یکی دیگر از نکات خاص مولانا است. اگر آثار او را با آثار هر شاعر دیگر ایرانی بسنجیم، تنوع اشعار و اوزان عروضی وی سبب اعجاب ما را فراهم می‌آورد. این نکتۀ مهم دیگری در اشعار این نابغۀ بشری است که ملت بزرگ ایران به جهان بشریت هدیه نموده است.

با این حال آنچه دنیای معاصر می‌تواند از مولانا فرا گیرد، مربوط به دیدگاه اوست که دیدگاهی الهی است. دیدگاهی که بر اساس آن تمام جهان هستی ظهور معانی حضرت حق است. تمامی معانی وجود رو به سوی حضرت حق دارد و از آن حضرت کسب فیض و ارزش می‌نماید. این نکتۀ لطیف تنها با بهره‌مندی از عقل یزدانی قابل دریافت است؛ چیزی که ما امروز کمتر به آن توجه می‌کنیم و مولانا ندادهندۀ آن است، همین عقل یزدانی است.

فهرست مقالات کتاب بدین قرار است:

بافت زبان مثنوی معنوی: محمدصادق بصیری

تأثیر تداعی معانی بر ساختار داستان‌های دفتر اول مثنوی

شکل‌سنجی دو غزل از مولوی: کاووس حسن‌لی

نظریۀ هرمنوتیک و مولانا: محمدعلی حقیقی

مولوی در شبه قاره: ابوالقاسم رادفر

زمان‌بندی روایت در مثنوی: محمدرضا صرفی

جلوه‌های سنت‌شکنی و هنجارگریزی در یکی از غزلیات مولانا: یحیی طالبیان، نجمه سروری

مولانا و نظریۀ ارتباط یاکوبسون: اسحاق طغیانی

تأویل شعر مولانا بر پایۀ نظریۀ شالوده‌شکنی و چندگانگی معنایی ژاک دریدا و رولان بارت: مهیار علوی مقدم

اهلیت و غیریت در مثنوی مولوی: فاطمه مدرسی

ارتباط معنوی در مثنوی: فاطمه معین الدینی

مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی در مثنوی مولانا: حسین نوین

دیدگاه مولانا دربارۀ هنر: علیرضا هاشمی نژاد