معرفی کتاب

سال 1386 سال مولانا بوده و در همۀ دنیا و به ویژه در کشورهای ترکیه، مصر، افغانستان، ایران و کشورهای دیگر همایش‌هایی برای بزرگداشت مقام مولانا برگزار شد. در ایران مجموعاً دوازده کنگره به صورت مقدماتی برگزار شد که این کتاب دربردارندۀ چهارده مقاله از مقالات این کنگره‌ها است.

بحث دربارۀ دین امروزه از مسائل بسیار مطرح در دنیای امروز است و نه تنها کتاب‌ها و مقالات بسیار زیادی دربارۀ این موضوع از دیدگاه‌های مختلف نگاشته می‌شود، بلکه عالمان و محققان بی‌شماری در سراسر دنیا به تحقیق و تدقیق در آن اشتغال دارند. با وجود این مسئلۀ دین از دیدگاه عرفان ناب و با توجه به باطن و حقیقت دین و از منظر منطق ذاتی و درونی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پیداست که گفتار عارفان در این باره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ اما عارفانی هم که در این باره سخن گفته‌اند، همه یکسان نیستند. گاهی سخن بعضی از آنان با آرای کلامی به ویژه کلام اشعری یا معتزلی درآمیخته است، اما سخن مولانا عرفان ناب و بی‌پیرایه است و بر خلاف آنچه برخی گمان می‌کنند آمیخته با کلام اشعری نیست. عرفان در یک تعریف دقیق معرفتی است که بر اثر سلوک اطوار و ولایت الهیه حاصل می‌شود و اطلاق این لفظ بر کسی که از مدارج اعلای ولایت بهره‌ای ندارد خطاست. مولانا از زمرۀ کسانی است که می‌گوید حقیقت را می‌توان در ادیان دیگر نیز جستجو کرد.

این حقیت دان نه حق‌اند این همه                 نی به باطل گمراهان‌اند این همه

زانکه بی حق باطلی ناید پدید                      قلب را ابله به بوی زر خرید

گر نبودی در جهان نقد روان                         قلب‌ها را خرج‌کردن کی توان

پس مگو کاین جمله دین‌ها باطلند                باطلان بر بوی حق دام دل‌اند

پس مگو جمله خیال است و ضلال               بی حقیقت نیست در عالم خیال

آن‌که گوید جمله حق است احمقی است         و آن‌که گوید جمله باطل آن شقی است

پس محک می‌بایدش بگریده‌ای                   در حقایق امتحان‌ها دیده‌ای

به نظر مولوی بیشتر مردم در کار دین مقلدند، مانند میراث‌خوارانی که ارث پدر را مفت به چنگ آورده‌اند، ارج آن را نمی‌نهند و قدر آن را نمی‌دانند و شکر نعمت به جای نمی‌آورند.

سر ز شکر دین از آن برتافتی                       کز پدر میراث مفتش یافتی

مرد میراثی چه داند قدر مال                                    رستمی جان کند و مرجان یافت زال

در اشعار مولانا تفسیر بیش از دوهزار آیۀ قرآنی و تعداد زیادی حدیث نبوی نمایان است و کمتر مسئله‌ای است مسائل مهم دربارۀ حقیقت دین که در کتاب شریف مثنوی مورد بحث قرار نگرفته باشد که نمونه‌ای از آنها در این مجموعه مقالات می‌توان یافت.

از امتیازات مهم مولوی به ویژه در کتاب شریف مثنوی رابطۀ او با قرآن است که به اشکال مختلف در مثنوی نمایان است. رابطۀ مثنوی با قرآن بسیار گسترده و پیچیده است. از نظر کمی حدود دو هزار مورد استناد به قرآن به طور مستقیم در مثنوی وجود دارد که با حذف مکررات حدود 650 آیه قرآن در مثنوی مورد استناد یا تفسیر و تأویل قرار گرفته است.

فهرست مقالات این کتاب بدین ترتیب است:

روش‌شناسی دینی مولوی در داستان‌ها و تمثیل‌های قرآنی مثنوی: مهدی ابراهیمی

ریشۀ اختلافات دینی و پیامدهای آن در نگاه مولانا: نجف جوکار

«مرگ حیات است و حیات است مرگ»: کاووس حسن‌لی

ایمان از دیدگاه مولانا: لاله حقیقت

حدیث احادیث مثنوی: احمد خاتمی

تفکر، شیوه و اقسام آن در سلوک مولانا: سعید رحیمیان

آفرینش در مثنوی معنوی: زهرا ریاحی زمین

معناشناسی دین از دیدگاه مولانا: علی محمد ساجدی

جلال الدین محمد و جمال دین محمد: سیدعلی محمد سجادی

کلمة الله در آغاز نی‌نامۀ مثنوی معنوی: علی اصغر سیفی

مولانا و دلایل جاودانگی: محمدباقر عباسی

دین عاقل، کیش عاشق: حسن لاهوتی

مولا (ع) و مولانا: محمدیوسف نیری

پرداخت هنری دین در مثنوی: زرین‌تاج واردی