معرفی کتاب

سال 1386 سال مولانا بوده و در همۀ دنیا و به ویژه در کشورهای ترکیه، مصر، افغانستان، ایران و کشورهای دیگر همایش‌هایی برای بزرگداشت مقام مولانا برگزار شد. در ایران مجموعاً دوازده کنگره به صورت مقدماتی برگزار شد که این کتاب دربردارندۀ دوازده مقاله از مقالات این کنگره‌ها است.

یکی از چیزهایی که انسان را از دیگر موجودات عالم ممتاز می‌کند، زبان و اندیشۀ اوست. گذشتگان ما از زبان و اندیشه هر دو به نطق و قوۀ ناطقه تعبیر می‌کرده‌اند و پیداست که این تعبیر فقط دربردارندۀ زبان و صوت و لفظ نمی‌شود، بلکه پیش از آن و بیش از آن اندیشۀ آدمی را نیز دربر می‌گیرد. پیوند میان اندیشه و زبان در اشعار مولانا جلال الدین بلخی از اهمیت خاصی برخوردار است. از یک‌سو می‌گوید:

ای برادر تو همان اندیشه‌ای                         مابقی خود استخوان و ریشه‌ای

و از سوی دیگر شخصیت واقعی انسان را زیر زبان او پنهان می‌بیند:

آدمی مخفی است در زیر زبان                      این زبان پرده است بر درگاه جان

چون که بادی پرده را در هم کشد                 سر صحن خانه شد بر ما پدید

اما از نظر مولانا هر اندیشه‌ای پسندیده نیست. آن اندیشه‌ای نیکوست که آدمی را به حقیقت نزدیک سازد و او را به شهود حقایق برسانند.

آدمی دید است و باقی پوست است               دید آن باشد که دید دوست است

از دیدگاه او فکر باید با ذکر توأم باشد. تفکر و تذکر توأمان‌اند.

این قدر گفتی باقی فکر کن                         فکر اگر جامد بود رو ذکر کن

ذکر آرد فکر را در اهتزاز                              ذکر را خورشید این افسرده ساز

ذکر گو تا فکر تو بالا کند                            ذکر گفتن فکر را والا کند

از دیدگاه مولوی کلام و سخن صفت وجود است و همۀ موجودات دارای کلام خاص خویش‌اند و هر موجودی نظر به استعداد وجودی خود تسبیح حق می‌گوید و مطابق با قابلیت خود به حمد و ستایش حق می‌پردازد. در کلام مولانا زبان با حقیقت پیوستگی دارد و هرچه این پیوند محکم‌تر باشد، از اصالت بیشتری بهره‌مند است. نمونه اعلای سخن کلام خداوند است که در آن کلام عین حقیقت است.

گرچه قرآن از لب پیغمبر است                      هر که گوید حق نگفت او کافر است

و به همین دلیل معنی کلام الهی را کسی می‌داند که از سر هوای نفس برخاسته باشد.

معنی قرآن ز قرآن پرس و بس                     وز کسی کانش زده است اندر هوس

عرفان اسلامی آنچنان عرفانی است که در آن زبان و حقیقت در حد اعلا به هم نزدیک شده است زبان آن‌سان با حق و به تعبیر دیگر زبان حکمت انسی است. این زبان حکمت انسی را در بهترین وجه در آثار مولانا و شیخ فریدالدین عطار و شیخ محمود شبستری در گلشن راز و دیگر آثار عرفانی به خوبی می‌توان مشاهده کرد.

فهرست مقالات کتاب بدین ترتیب است:

غزلی با دو حکایت: رضا اشرف زاده

از سیمرغ عطار تا شمس مولانا: مهدخت پورخالقی چترودی

زبان مولانا در برزخ اندیشه و احساس: محمد تقوی

پارادوکس حیات در جهان جان: محمدرضا راشد محصل

تنوع تجربه‌های شعری مولانا در غزلیات شمس: سیدمهدی زرقانی

خاموش تخلص مولانا نیست: قدمعلی سرامی

مولانا و تسامح و مدارا: قاسم صافی

کاربرد هرمنوتیک در تأویل شعر مولانا: مهیار علوی مقدم

بسط و توسعۀ نمادهای عرفانی در شعر مولانا: سیدحسین فاطمی

بررسی چگونگی شناخت در حکایت‌های مثنوی: مهدی مشکوة الدینی

زبان جانوران در تعالیم مولانا: محسن میهن دوست

زبان مولوی در دیوان شمس: تقی وحیدیان کامیار