معرفی کتاب

این كتاب با انگیزه آموزش زبان پهلوی به همگان نوشته شده ‌است و در آن ابتدا دبیره پهلوی و پس از آن دستور زبان پهلوی آموزش داده شده‌است.

خط پهلوی نام یک دسته كلی از دبیره‌هایی است كه برای نوشتن زبان (های) فارسی میانه (شامل پهلوی اشكانی) به كار می‌رفته‌اند. تمام این خط‌ها ریشه در خط آرامی دارند و مانند آرامی از راست به چپ نوشته می‌شده‌اند.

زبان پهلوی مادر زبان‌های مردمان ایران از کردستان و بلوچستان، دیلم و مازندران، گیلان و خوزستان، خراسان و پارت، آذربایجان و ماد، اراک و پارس و بلخ، سغد و خوارزم و سمرقند و کومش و لرستان و بختیاری سپاهان و کرمان و مکران و کوهستان و یزد است و مادران ایرانی هرکدام در هر گوشه‌ای از این مرز بی‌مرز به گونه‌ای فرزندان خویش را با نغمه‌های این زبان پرورش می‌دهند. گویی زبان پهلوی همچون خون در جویبار رگ‌های ایرانیان هر زمان با هر آهنگی و هر مکان با رنگی جریان دارد؛ اما در هر جای همراه با تپش دل فرهنگ کهنسال و دیرپای ایران می‌تپد.

پس از «سخن آغاز»، معرفی و بیان پیشینۀ زبان پهلوی و توضیح واژه‌های پهلوی و پَهله است. در این بخش خواننده با سه گونه تعریف که برای نام پهلوی شده آشنا می‌شود و پژوهشی که نویسنده دربارۀ واژه‌ی پَهله و پَهلَو انجام داده است را می‌خواند. در پایان بخش، ابیاتی از شاعران ایران که در آن واژۀ پهلوی ـ چه با مفهوم پهله و چه با مفهوم زبان پهلوی یا مفاهیم دیگر آن ـ به کار رفته، آورده شده تا خواننده بداند که زبان پهلوی تنها ویژۀ دورۀ پیش از اسلام نبوده و در دورۀ اسلامی نیز دانشمندان ایران از جمله ابوریحان بیرونی و خوارزمی و ... با زبان‌های کهن ایران آشنا بودند و شاعران ایران و حتی مردم کوچه و بازار نیز با این زبان آشنایی داشتند؛ شمس قیس رازی در کتاب «المعجم فی معائیر اشعار العجم» می‌گوید که: بیشتر مردم عراق (= تلفظ عربی‌شدۀ اراک که بخش غربی ایران را تشکیل می‌داده است)، رغبت زیادی به انشا و انشاد ابیات فهلوی دارند و از قول و غزل‌های عربی و «دری» چنان لذت نمی‌‌برند که از فهلویات».
پس از بخش «زبان پهلوی»، در بخش «فارسی میانه» ، آموزش خط و زبان پهلوی با توضیحی دربارۀ زبان‌های ایرانی و پیوند آنها با یکدیگر آغاز شده و با این عناوین ادامه می‌یابد:

خط پهلوی، الفبای پهلوی، آوانویسی، تلفظ، حروف در کلمات، پیوند حروف، جمله، گفتاری در دستور زبان که شامل: نام، اسم مفعول، اسم زمان... و اسم مکان، صفت، نسبت، قید، ضمیر، واو معدوله، فعل (کنش)، اعداد و حروف می‌شود.

بخش بعدی گزیده‌هایی از متن‌های پهلوی است که نویسنده آنها را از میان متن‌های گوناگون جدا کرده و برای خواننده همراه با ترجمه و آوانویسی و توضیحات آورده است تا خواننده مبتدی که همچون یک گیاه تازه‌ جوانه‌زده است به‌دور از سختی و سردرگم‌شدن میان انبوهی از واژگان، حرف‌نویسی و بدون بازبُردها (مراجعه‌ها)ی پیاپی به واژه‌نامه، بتواند زبان پهلوی را آسان و شیرین بیاموزد.

اما بخش مهم این کتاب آموزشِ «هُزوارش» است. در این بخش خواننده با واژگانی آشنا خواهد شد که در اصطلاح به آنها هزوارش می‌گویند؛ واژگانی که به شکلی متفاوت از آنچه نوشته می‌شوند، خوانده می‌شوند و تا جایی که با کتاب‌های دیگر آموزش زبان پهلوی مقایسه شده است، کامل‌ترین توضیحات را دارد. در ادامه دانشجو متن‌هایی را که در بخش پیشین بدون هزوارش خوانده بود، اکنون پس از آشنایی با این مقوله، دوباره همراه با هزوارش‌های موجود در آنها می‌خواند و این بار تنها خود متن و آوانویسی آن آمده، چراکه ترجمۀ این بخش‌ها پیش از این آورده شده بود. نکتۀ جالب و در خور توجه این است که نخست خواننده بیشتر جملاتِ فاقد هزوارش پهلوی را می‌آموزد و توانایی خواندن یک متن پهلوی بدون هزوارش را پیدا می‌کند و سپس بدون دغدغه و نگرانی از دانستن واژه‌های دیگر ـ چون پیش از این، خواندن آنها را آموخته است ـ همۀ تمرکز خود را معطوف به آموختن هزوارش‌ها می‌کند و یادگیری برای او آسان‌تر می‌شود و از آموختن، دلسرد و دل‌زده نمی‌شود.

آشنایی اجمالی با گشته‌ دبیره، پهلوانیک و پارسیک (الفبای سنگ‌نوشته‌های اشکانی و ساسانی) و یک جدول از الفبای دین‌دبیره (الفبای زبان اوستایی) بنا بر فهرست روان‌شاد پورداوود همراه با توضیحات، سخن پایان و واژه‌نامۀ پهلوی به فارسی از واژه‌های موجود در متن‌های برگزیده این خودآموز چند بخش پایانی کتاب است.

این کتاب در کنار آموزش زبان پهلوی، دارای زیرنویس‌هایی بسیار پربار است که به یادآوری و آموزش فرهنگ ایرانی پرداخته است و خواننده همراه با آموختن زبان پهلوی با فرهنگ زیبای ایرانی که حتی واژگان آن نیز از نیروی خرد سرچشمه می‌گیرند، آشنا می‌شود.