معرفی کتاب

در این کتاب دو رهیافت به ادبیات جهانی ارائه شده است که هر دو اصطلاح ادبیات جهانی را برای درک ادبیات ملی احیا می‌کنند. برای رسیدن به این هدف هر دو مثل گوته و مارکس به استعاره‌های اقتصادی متوسل می‌شوند، برای مورتی ادبیات جهانی مثل نظام جهانی والرشتاین نظامی واحد ولی نابرابر است. از سوی دیگر کازانووا مفهوم اقتصاد ـ جهان برودل را فرض می‌گیرد و معتقد است این نابرابری در درجۀ اول در انباشت سرمایۀ فرهنگی ظهور می‌کند. از نظر ساختاری اگر نابرابری مرکز ـ پیرامون ساختار درونی نظام واحد مورتی را نعریف می‌کند، در دید کازانووا نوعی مکانیسم قدرت عامل اصلی است، به طوری که عدم تقارن آن ساختار سلطۀ فرهنگی را تعیین می‌کند ـ زیر سلطه‌بودن معادل است با محروم‌بودن از دسترسی ادبی در مقیاس جهانی. بنابراین از نظر هر دو ادبیات جهانی عرصۀ نزاع است. برای مورتی نزاع برای رسیدن به استیلای نمادی و برای کازانووا نزاع برای رسیدن به مشروعیت.

محور حدس‌های مورتی و روایت‌های کازانووا معطوف به رمان جدید است. حدس‌های مورتی به طبقه‌بندی ژانرها و تکامل فرم‌ها می‌پردازد. آیا فرم امری قانونمند است؟ آیا تکامل فرم امری ثابت است یا امری جداگانه؟ رمان به مثابۀ یک نوع ادبی تحت چه شرایطی وارد فرهنگ‌های دیگر شده است؟ نتیجه‌ای که او از مطالعۀ الگوهای اروپای غربی، واقعیت‌های بومی و راوی می‌گیرد خلاف انتظار است. به اعتقاد او نوع پیرامونی رمان که از نظر زمانی متأخر است، قاعده است و نوع انگلیسی و فرانسوی رمان که از نظر زمانی متقدم است در واقع استثنا است. از سوی دیگر رهیافت کازانووا بر روایت رقابت و نابرابری زبان‌ها استوار است. در تبیین او از ادبیات جهانی، اتفاق بنیادی پیدایش ادبی ملی است که در هر مورد عبارت است از تعالی زبان عامیانه به زبان ملی در مقابله با سلطۀ فرهنگی زبانی دیگر. در اینجا زبان و سیاست، ملت و ملیت با هم گره می‌خورند تا زبان فرانسه به مثابۀ زبان ملی در برابر امپراطوری لاتین تثبیت شود. او در پرتو انقلاب فیلولوژیک دهۀ 1790 در آلمان در ک گام اصل هردری، نوشتن و خواندن به زبان مادری را به همۀ اقوام تعمیم می‌دهد. این خصوصیت در نهایت ماهیت هر ادبیاتی را تعریف می‌کند و از نظر او مولد ساختار سلسله‌مراتبی موجود در نظام جهانی ادبیات است.

دامنۀ زمانی هر دو رهیافت دورۀ جدید است؛ دوره‌ای که طی آن ملیت‌ها یا دولت‌های جدید، یعنی نظام دولت‌های ملی جدید شکل گرفتند. شروع آن قرن شانزدهم است و پایان آن قرن بیستم. با آنکه خود فرآیند هنوز به پایان نرسیده است شکل کلی آن مشخص است. دامنۀ تجربی و استنادی این رهیافت‌ها کاملاً متفاوت است. کازانووا با استناد به کمتر از 400 رمان استدلال خود را اقامه می‌کند، در حالی که با دادۀ پایه‌ای مرکب 000/40 رمان کار خود را شروع می‌کند. پانوشت‌های او جزء لاینفک متن است ـ رمان در اروپای غربی، آمریکا، آمریکای لاتین، ژاپن، هند، چین، کشورهای عربی، کشورهای آفریقایی، اروپای شرقی، ترکیه، جای ایران خالی است ـ اگرچه پیدایش رمان فارسی کریستف بالابب که تقریباً همزمان با نگارش مقالۀ مورتی منتشر شد، کنار آنها قرار می‌گیرد. «ادبیات و جامعه» خانجیدو مورد استناد هر دو رهیافت است؛ ولی با این حال از نظر زبانی به انزوای برزیل در آمریکای لاتین اشاره دارد؛ در پرتو آن شاید انزوای ایران در خاورمیانه قابل تأمل باشد.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

مقدمه

یک: ادبیات به مثابۀ یک جهان: پاسکال کازانووا

دوم: چند حدس در باب ادبیات جهانی: فرانکو مورتی

سه: متحنی، نقشه، درخت: مدل‌های تجردی برای تاریخ ادبیات: فرانکو مورتی

چهار: ادبیات و جامعه: آنتونیو خانجیدو

پنج: وحشت و حقیقت: آنتونیو خانجیدو