معرفی کتاب

این رساله در واقع چکیدۀ معارف ابن عربی به ویژه در عرفان نظری است و در ضمن مدخلی است مناسب برای مطالعۀ کتاب‌های مفصل‌تر مانند فتوحات یا متون موجز و مختصرتر.

کتاب المعرفة ابن عربی را می‌توان سومین کتاب مهم وی پس از فتوحات و فصوص دانست؛ از آن‌روی که گزیده و چکیده آراء شیخ به انتخاب خود وی است که در ضمن آن، گاه از دیگر آثارش مانند فتوحات فصوص عقله المستوفز انشاء الدوائر و ... نقل نموده و گاه مستقلاً مسئله‌ای را مطرح کرده و در مورد آن به بحث پرداخته است.

ابن عربی این کتاب را در فهرست مؤلفات خویش که در قالب اجازه‌ای به خط خود به ملک مظفر به سال 637 هجری نگاشته، نام برده است.

وی این رساله را زبدۀ عقاید محققان از عرفا دانسته است. در انتهای مقدمۀ فتوحات او بخشی را به عقاید ویژۀ خاصه و اهل الاختصاص برای توضیح عقاید محققین از اهل کشف و تمایز آن از عقاید متکلمان و عوام اختصاص داده است و در این باب گوید: این عقاید را در عین حال در رسالۀ دیگری با عنوان المعرفه جدا کرده و آورده‌ام.

شمارۀ مسائلی که هر کدام با عنوان «مسئله» شروع شده و غالباً با عبارت والله اعلم خاتمه یافته است، 296 مسئله است که چون چند مسئله دربردارندۀ عباراتی با عنوان «فائده» با لحاظ این فوائد به سیصد مسئله برگزیده می‌رسیم که البته برخی مسائل به لحاظ اهمیت به زبان‌های مختلف تکرار مضمونی و محتوایی نیز شده است.

ترتیب خاصی بین این مسائل سیصدگانه دیده نمی‌شود جز هفت‌ مسئلۀ اول که به تفسیر و تبیین پنج شعار اساسی اسلام یعنی: تسبیح، تحمید، تهلیل، تکبیر ‌و تفویض (سبحان الله، الحمدلله، لااله الاالله، الله اکبر، افوض امری ای الله) اختصاص یافته و حاوی عنوان نیز از جانب خود وی است؛ اما بقیۀ مسائل فاقد عنوان در متن بوده و عناوین مذکور تا حدود سی و دو عنوان از مصحح متن عربی کتاب است و بقیه از مترجم.

برخی مسائل دربردارندۀ تجربیات عرفانی مؤلف است و برخی صرفاً به بیان دست‌آورد معرفتی وی و به ندرت به استدلال بر آن می‌پردازد و در بسیاری از مسائل نیز تأویل و تفسیر آیات و روایات به عنوان شواهد یا ادلۀ دال بر مدعا مدنظر بوده است.

در انتهای ترجمۀ کتاب با توجه به عناوین مسائل، نوعی دسته‌بندی به لحاظ معرفتی صورت گرفته است که افزون بر فهرست مفصل مسائل سیصدگانۀ کتاب، فهرست‌های موضوعی نیز برای آن فراهم شده است که می‌تواند راهنمایی برای به‌خوانی کتاب باشد. توصیۀ مترجم خواندن مسائل به ترتیب موضوعی بر این اساس است؛ یعنی مسائل مربوط به: معرفت‌شناسی، وجودشناسی، خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، مباحث تأویلی و همچنین عرفان عملی.