معرفی کتاب

این کتاب ترجمه‌ای است از کتاب شکوی الغریب که مانند دیگر نوشته‌های عین القضات، مشحون از تعبیرهای نغز و دلکش صوفیانه بوده و پر از سوزوگداز است.

رسالۀ شکوی الغریب را عین القضات به صورت یک نامۀ بلند سرگشاده به زبان عربی به هنگامی که در زندان بغداد محبوس بوده، به علمای همدان نوشته است. این نامه را عین القضات چند ماه پیش از شهادت خود نوشته است. وی در این نامه از محنت‌هایی که برایش پیش آمده و از این‌رو که او را به اتهام بی‌دینی از همدان دور کرده‌اند و در بغداد به زندانش افکنده‌اند، در این نامه به شکایت می‌پردازد و از خود دفاع می‌کند. این نامه مشحون از تعبیرهای دلکش و نغز صوفیانه و پر از سوزوگداز است. در آثار عین القضات به هیچ‌روی تصنع و تکلف دیده نمی‌شود و به ویژه در تبیین پرسمان‌های عرفانی از تمثیل بسیار بهره می‌گیرد.

عین القضات در این نامه می‌نویسد: «دسته‌ای از علمای زمانه ـ خدا توفیقشان را نیکو گردانان و به خوبی دوسرا راهشان را آسان کناد و از سینه‌هاشان کینه را بکناد و رهیابی در کارشان فراهم سازاد ـ به کاربردن چند واژۀ پراکنده را در رساله‌ای که بیست‌سال پیش آن را تألیف کرده‌ام، بر من ناپسند شمرده‌اند». البته این علما تنها به ناپسندشمردن اندیشه‌های او بسنده نکرده‌اند، بلکه بدو: «هر زشتی را نسبت داده‌اند و صاحب منصبان را بر این واداشته‌اند که مرا به سخت‌ترین رسوایی، رسوا سازند ...».

دربارۀ واژه‌های زشت که علما به کاربردنشان را بر وی ناپسند شمرده‌اند، می‌بینیم که عین القضات آنها را جمله به جمله در رسالۀ شکوی الغریب بیان می‌کند و سپس مقصود خود را از به‌کاربردن آن عبارات باز می‌گوید و بدین ترتیب از بیراهه‌رفتن منکرانش پرده برمی‌دارد و اثبات می‌کند که او در هیچ یک از نوشته‌هایش حتی به اندازۀ مویی از آموزه‌های قرآن و سنت منحرف نشده است. هنگامی که در این واژه‌ها و جمله‌ها دقت می‌کنیم، متوجه می‌شویم همه به سه مسئله مرتبط می‌شوند: نبوت، پیر و مرید و مسئلۀ اتحاد آفریدگار با انسان آفریده. دربارۀ این سه مسئله در این کتاب مصحح به تفصیل بحث کرده است و اینها مسائلی است که سبب تکفیر عین القضات از نظر گروهی از به اصطلاح علمای زمانه شده است.