معرفی کتاب

عماد خراسانی در سال 1300 شمسی در مشهد زاده شد. نام اصلی او سیدعمادالدین حسن برقعی است. مهدی اخوان ثالث (م. امید) نقل می‌کند مادر عماد پیش از تولد او در خواب می‌بیند که امام علی (ع) به او می‌گوید: این پسر تو هم‌نام پسر ماست. می‌پرسد: کدام یک؟ جواب می‌شنود: حسن. و امام سکه‌ای هم به او به عنوان رونمایی اهدا می‌کند. سادات برقعی و مبرقعی در خراسان و قم نسب به امام علی‌بن موسی‌الرضا (ع) می‌رسانند. پدر عماد، سید محمدتقی معین‌دفتر از صاحب‌منصبان آستان رضوی بوده و شعر هم می‌سروده است و «معین» تخلص می‌کرده است. عماد طبع شعر و آواز خوش را از پدر خویش به ارث برده است. وی در نوجوانی «شاهین» تخلص می‌کرد، اما بعدها نام اصلی خود «عماد» را برای تخلص انتخاب کرد. عماد که در سه سالگی مادر از دست داده بود، در شش سالگی نیز از سایۀ پدر محروم ماند و جد و جدۀ مادری عماد، سرپرستی او را بر عهده گرفتند. پدربزرگ و دایی او نخستین مشوقان وی در کار سرودن بودند. عماد از همان جوانی راه شوریدگی، قلندری و شیدایی را پیش گرفت و با بهره بسیاری که از کمالاتی چون شعر و آواز خوش داشت و نیز با جمالی بشکوه و تحسین‌برانگیز مورد توجه همگنان و همگان بود.

ریشه غزل عماد را باید در سنت‌ غزل‌سرایی پیشینیان جست. او نه در پی نوآوری است و نه هوای سخنوری و هنرنمایی‌های متداول در سر دارد. قالب غزل او امکانی است برای بیان لحظه‌ها و دریافت‌ها و حالات خویش. غزل عماد در لایه‌های بیرونی و درونی از حوزه سنت غزل فارسی به دور نیست. زبان، تصویر و خیال‌پردازی شعر او، از گونه همان ابزار و اشیا و لوازم غزل گذشته‌اند. عماد این امکانات و توانایی‌های بیرونی را درونی ساخته و نَفَس خود را در آنها دمیده و ما به هیچ‌وجه، پیشینی‌بودن این زبان و تصویرها را حس نمی‌کنیم. به دیگر سخن عماد توانسته تعلقات و خیشتن خویش را صمیمانه و صادقانه در این شکل و ساختار سنتی عرضه کند؛ پس در لحن و لهجۀ غزل عماد، هیچ‌گونه تکلف و تصنعی در گرایش به شیوۀ پیشینیان دیده نمی‌شود.

عشق و رندی و شرح تنهایی و بی‌تعلقی و قلندرانگی محتوای اصلی غزل‌های عماد است. بی‌تعلقی و استغناء و قلندری است كه دیوان عماد را از مدح و ثنای اهل روزگار تهی می‌كند و بی‌اعتنایی او به قالبی چون قصیده هم از این روست. اگرچه عماد خواندن را جدی نمی‌گرفت، هنر آواز او طرفداران بسیاری داشته است. آشنایی عماد با موسیقی و توجهش به ترنم و تغنی را هم می‌توان در برخی وزن‌های شعری كه او گوشه چشمی بدان‌ها داشته دید.

بیشتر شعرهای دیوان عماد خراسانی بدون تاریخ آمده‌اند. از چند نمونه اندک‌شمار كه تاریخ سرودن آنها در ذیل اثر ذكر شده، درمی‌یابیم كه عماد موضوعات اساسی و اصلی شعرش را در همان سال‌های جوانی دریافته و از توانایی‌ و قدرت انتقال آنها به خوبی برخوردار است.

یکی از معیارهای ارزش اثر هنری، تأثیرگذاری آن در یک دورۀ گستردۀ زمانی و پذیرش توأمان آن از سوی خاص و عام است. شعرهای عماد از این قبیل بوده و غزل‌های او بارها و بسیار زمزمه شده و به آواز خوانده سده و گاهی تکیه‌کلام بوده و بیت‌هایی نیز حکم امثال سایره را پیدا کرده است؛ برای نمونه مطلع غزل‌هایی نقل می‌شود که تمام یا بیت‌هایی از آنها بخشی از حافظۀ شعری ما را شکل داده است:

باز آهنگ جنون می‌زنی ای تار امشب                       گویمت رازی و در پرده نگه‌دار امشب

                                                            ****

ما عاشقیم و خوش‌تر از این کار، کار نیست                 یعنی به کارهای دگر اعتباری نیست

                                                            ****

عمر آن بود که در صحبت دلدار گذشت                      حیف و صد حیف که آن دولت بیدار گذشت

                                                                            ****

دوستت دارم و دانم که تویی دشمن جانم                    از چه با دشمن جانم شده‌اند دوست، ندانم

                                                            ****

امشبی را که در آنیم غنیمت شمریم                           شاید ای جان نرسیدیم به فردای دگر

                                                            ****

برو ای دوست که ما دست به دامان خودیم                 سر خود گیر که ما سر به گریبان خودیم