معرفی کتاب

این کتاب دربردارندۀ 18 مقاله درباره باستان‌شناسی، تاریخ و تمدن ایران است. این مقاله‌ها در همایشی سه‌روزه که در سال 1385 در دانشگاه تهران با همکاری مؤسسه فرهنگى خُجند برگزار شده بود، ارائه شده‌اند.

بیشتر مقاله‌های کتاب به مسائل باستان‌شناسی و تاریخ ایران اختصاص دارند؛ اما بخش‌هایی نیز به مباحث نظری باستان‌شناسی، همچنین پیوند باستان‌شناسی با علوم دیگر مربوط است. سه بخش کتاب «مباحث نظری باستان‌شناسی»، «باستان‌شناسی و پیوندهای میان‌رشته‌ای» و «باستان‌شناسی ایران و سرزمین‌های همجوار» نام دارد.

بخش سوم که بیشترین حجم کتاب را دربردارد، شامل «دوره پیش از تاریخ»، «دوره تاریخی» و «دوره اسلامی» است و مقاله‌هایی درباره باستان‌شناسی استان‌های فارس، خوزستان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، کهگیلویه و بویراحمد، همدان و تهران را شامل می‌شود. مقاله‌های این بخش پژوهش‌هایی نو و دست اول به شمار می‌روند و به معرفی و تحلیل کشف‌های جدید در حوزه باستان‌شناسی و فرهنگ و تمدن ایران می‌پردازند.

در مقالۀ نخست ابتدا مروری بر تعاریف و روند دگرگونی مطالعات جغرافیای تاریخی در غرب و ایران خواهد داشت و سپس به بررسی پیوندگاه‌های باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی می‌پردازد.

در مقالۀ دوم به بررسی و تعریف باستان‌شناسی اجتماعی و اهداف آن پرداخته می‌شود.

در مقالۀ سوم برای نشان‌دادن اهمیت بررسی‌های باستان‌ژئوفیزیکی، به معرفی و ارائۀ روش‌ها، در بخش مطالعۀ موردی به بررسی ژئومغناطیس در محوطۀ مقدس پاسارگاد که توسط هیئت فرانسوی به سرپرستی رمی بوشارلا انجام گرفته، پرداخته شده است.

در مقالۀ چهارم به بررسی مطالعات مربوط به زمین‌شناسی مربوط به منطقۀ چغازنبیل خوزستان پرداخته شده است. در این بررسی‌ها مطالعات ژئوآرکئولوژی چغازنبیل نشان می‌دهد که عیلامیان باستان بر محل قرارگیری این بنا اشراف لازم داشته‌اند و استفاده از مصالح مناسب، با نگرش انجام شده و در برقراری و استحکام آن تا عهد حاضر مؤثر بوده است.

در مقالۀ پنجم به طور ضمنی به برخی از بیماری‌های دوره‌های باستانی که دارای عوارض اسکلتی‌اند، اشاره شده است؛ با وجود اینکه به طور حتم در بسیاری موارد عوامل بیماری‌زا، بافت‌های نرم را تحت تأثیر قرار می‌داده و تأثیری بر بافت اسکلتی نداشته‌اند.

مقالات این کتاب بدین ترتیب است:

بخش اول: مباحث نظری باستان‌شناسی:

باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی: رویکردی متفاوت: نگین میری

باستان‌شناسی اجتماعی و علوم اجتماعی: مقایسه و بررسی روش‌شناسی مطالعاتی: بهرام آجورلو

بخش دوم: باستان‌شناسی و پیوندهای میان‌رشته‌ای:

آشکارسازی ساختارها و سازه‌های معماری مدفون با استفاده از روش‌های ژئوفیزیک اکتشافی (آرکئوژئوفیزیک)؛ مطالعۀ موردی: بررسی ژئومغناطیس در محوطۀ مقدس پاسارگاد ـ فارس: کورش محمدخانی

مطالعات ژئوآرکئولوژی در چغازنبیل خوزستان: علی ملک‌عباسی

اهمیت مطالعات دیرین آسیب‌شناسی همراه با ارائۀ چند الگو در این زمینه: نادره عابدی

بخش سوم: باستان‌شناسی ایران و سرزمین‌های همجوار:

1. دورۀ پیش از تاریخ

بررسی پارینه‌سنگی در دشت سعادت‌شهر شمال شرقی استان فارس: عبدالرضا دشتی‌زاده

مطالعۀ فرهنگ کورا ـ ارس در دشت مغان: میرروح الله محمدی

نمود جنسیت در گورستان مارلیک رودبار گیلان: سپیده سعیدی

2. دورۀ تاریخی

سکونت‌گاه‌های هخامنیش و فراهخامنشی منطقۀ ممسنی: علیرضا عسکری چاوردی و دیگران

مطالعات نو دربارۀ سنگ‌شناسی مجموعه بناهای تختگاه تخت جمشید و معادن سنگ هخامنشی در منطقۀ مرودشت: حمید امان‌اللهی

گورستان 88 تنگ بلاغی: محمدجواد جعفری و خولیو سرمینتو

شمشیر بریده: نویافته‌ای از پادشاهی الیمایی: نوروز رجبی

گزارش بررسی بخشی از حوضۀ رود قره‌چای و بخش حاجیلوی دشت کبودرآهنگ: بهزاد بلمکی و دیگران

3. دورۀ اسلامی

کلیسای سورپ پطرس قره‌باغ: بهروز خان‌محمدی

پژوهشی دربارۀ سفال‌های سده‌های آغازین دورۀ اسلامی شهر استخر فارس: احمدعلی اسدی

قلعه‌سنگی رباط‌کریم؛ کارگاهی صنعتی از سده‌های میانۀ دورۀ اسلامی: نرگس احمدی