معرفی کتاب

شعر هنر ملی ما و هویت این سرزمین کهن است. سرزمینی کهن که در جغرافیای فرهنگی جهان نقشی بارز، چشمگیر و گسترده دارد. شعر این سرزمین با تاریخ هزارسالۀ خود زنجیرۀ پیوسته‌ای است که می‌تواند به بیشتر حلقه‌های مفقودۀ تاریخی پاسخ دهد و همۀ زوایای مبهم و نانوشتۀ بخش‌هایی از تاریخ این سرزمین را روشن سازد.

به همین اعتبار همۀ دواوین‌ها، تذکره‌ها، یادداشت‌ها، خاطرات و پژوهش‌هایی که از گذشتگان تا به امروز برایمان به یادگار مانده است، از منابع و مآخذ بسیار مهمی است که می‌تواند فرصت‌های فراوانی را برای اهل تحقیق و پژوهش در بررسی چگونه‌زیستن مردم این سرزمین فراهم آورد. این سرزمین پهناور به دلیل جغرافیای خاص چهارفصل خود و حضور اقوام مختلف با فرهنگ‌ها، آداب و سنن، باورها و عقاید مذهبی همیشه مورد توجه سایر ملل به لحاظ اجتماعی، فرهنگی، تاریخی، سیاسی و ... بوده است. بدیهی است که هر اثر تحقیقی در حوزۀ شعر می‌تواند دامنۀ این تأثیرپذیری را گسترده‌تر کرده و پنجره‌های بیشتری را رو به افق پژوهش بگشاید.

بی‌تردید بسیاری از اهل تحقیق برای کنکاش پیرامون موضوعی خاص نمی‌توانند به همۀ منابع و مآخذ دسترسی داشته باشند و این دسترسی زمانی دشوارتر خواهد شد که مطلب مورد نیاز در رسانه‌هایی چون روزنامه‌ها، مجلات، بولتن‌ها، سایر مکتوبات و کتاب‌هایی با شمارگان محدود باشد. حال اگر پژوهش‌گری برای یک اثر تحقیقی با این هدف که دربردارندۀ موضوعی واحد باشد و به رصد آن در میان منابع مختلف بپردازد، شاید بتواند به نیازهای مخاطبان و علاقمندان پاسخی نسبی و مطلوب بدهد. صاحب این کتاب نیز با علاقۀ وافری که در این حوزه دارد و با توجه به شرایط خاصی که کشور را در یک دورۀ هشت‌ساله با فراز و نشیب‌های فراوانی روبرو کرد، بر خود لازم دید که با در نظرگرفتن فرهنگ شهید و شهادت که ریشه‌ای عمیق در باورها و اعتقادات مردم داشته، به چگونگی تأثیرپذیری آن در شبکۀ ذهنی زبانی شاعران پرداخته و بخش قابل توجهی از توصیفات شهید را در شعر امروز بررسی و ثبت کند. در این راستا سعی شده بیشتر روزنامه‌ها، مجلات، مجموعه شعرها، بولتن‌ها، یادداشت‌ها، سایر مکتوبات و حتی شعرهای رسیده به جشنواره‌ها در یک دورۀ بیست‌ساله که آغاز آن تاریخ شروع جنگ تحمیلی است، مورد مطالعه قرار گیرد. سپس با تنظیم آن به صورت الفبایی و آوردن شاهد مثال و ذکر دقیق منبع و مأخذ به ثبت آن پرداخته شود. آنگاه با بررسی بسامد واژگان و ترکیبات و توصیفات آن اطلاعاتی بر مبنای آمار نیز در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد.

بدیهی است توجه به بسامد برخی واژگان و ترکیبات حاصل از آن می‌تواند علاقمندان را در چگونه اندیشیدن طیف گسترده‌ای از شاعران و پیوستگی ضمیر ناخودآگاه آنان نسبت به شهید و شهادت در یک دوره یاری‌رسان باشد. در پایان سعی شد به واژگان و ترکیباتی که بسامد بیشتری در فرهنگ توصیفی داشته‌اند، اشاره شود.

نمونه‌ای از توصیفات که در این کتاب آورده شده بدین ترتیب است:

«سرو»:

سروی چنان خمید که از هجرش                              رونق ز جویبار و گلستان رفت

حمید سبزواری، شعر شهادت، ص 114

نخل‌های سرفرازت در شهیدستان زخم                       سروهایت را به خون آغشته پیکر دیده‌اند

مشفق کاشانی ، غزل های باغ ارغوان، ص 312

بس سرو نگون گردید در ساحت گلشن‌ها                    بس نخل ز پا افتاد در دامن بستان‌ها

محمود شاهرخی (جذبه )،شعر شهادت، ص 123

گشاده فصل سحر گشت، از کتاب طلوع                     چه فصل‌ها که بدین فصل، خون‌نگار شدند

ساعد باقری، شعر شهادت، ص 44