معرفی کتاب

موضوع این کتاب شرح کلمات مترادف در زبان عربی است. این کتاب ترجمۀ رسالۀ «الفروق اللغویه» اثر «ابوهلال عسکری» ادیب و لغت‌شناس قرن چهارم ه.ق است. وی در این نوشتار کوشیده کلمات مترادف را در کنار هم قرار داده و به شرح معنی هر یک بپردازد. این کتاب با توضیح پیرامون دو واژۀ هم‌معنی «لَقَب و نَبز» آغاز گردیده و با شرحی دربارۀ «کأس و قَدَح» پایان می‌پذیرد.

بی‌شک راه ورود به معنای واژه از خود آن می‌گذرد و شناخت دقیق مختصات واژه است که می‌تواند به معنای صحیح منتهی می‌گردد. از همین روست که فهم ادبیات دینی در حوزۀ قرآن و احادیث معصومین (ع) که از طریق همین واژگان حاصل می‌آید، امری در خور توجه است.

در مورد واژگان مترادف دو دیدگاه غالب میان لغت‌شناسان وجود دارد: الف) الفاظ مترادف در زبان عربی وجود دارد؛ به طوری که دو یا چند لفظ ممکن است به یک معنا باشند و مفهوم واحدی را افاده کنند، به گونه‌ای که بتوان یکی را جایگزین دیگری نمود. از جمله کسانی که معتقد به وجود الفاظ مترادف در زبان عربی می‌باشند، می‌توان به اصمعی، ابن خالویه، سیبویه، ابن جنّی، فیروزآبادی، ابن سیده، ابوعلی فارسی و رمّانی اشاره نمود. ب) عده‌ای دیگر بر این عقیده‌اند میان الفاظی که به ظاهر مترادف به نظر می‌رسند، فرق‌های ظریفی وجود دارد؛ به صورتی که هر کدام مورد استعمال خاصی دارد و نمی توان دیگری را به جای آن به کار برد. از جمله صاحبان این نظریه عبارتند از: ابوهلال عسکری، احمد ابن فارس، ثعلب، ابن درستویه و جزایری. از جمله آثار این افراد کتاب «الفروق اللغویه» از ابوهلال عسکری و «الفروق اللغات» از نورالدین جزایری است که این دو کتاب را در هم ادغام نموده و با عنوان «معجم الفروق اللغویه» به چاپ رسانده‌اند.

به منظور تبیین جایگاه و اهمیت ترجمۀ کتاب فروق اللغویه، به نمونه‌هایی از واژگان مترادف که فهم آنها نیاز به مداقه دارد، اشاره می‌شود: اثم ـ ذنب؛ جرم ـ معصیة؛ شرعة ـ منهاج؛ سیّد ـ کبیر؛ دعاء ـ نداء؛ عِقاب ـ عذاب؛ غضب ـ سخط؛ غیظ ـ صراط؛ سبیل ـ طریق؛ مالک ـ ملک؛ فسق ـ فجور؛ عدل ـ قسط؛ قسم ـ حلف؛ قلب ـ فؤاد؛ مکر ـ کید؛ میثاق ـ عهد؛ نبأ ـ خبر؛ نبی ـ رسول؛ وعد ـ وعید؛ وقت ـ حین؛ علامه ـ آیة؛ سعیر ـ جحیم؛ ذرء ـ خلق؛ خوف ـ خشیة؛ أهل ـ آل؛ استغفار ـ توبة؛ انذار ـ تخویف.

ابوهلال در این کتاب فرق بین 1215 واژه را تبیین نموده است. ضمن آنکه ایشان سعی نموده تا قرآن را محور اصلی خود در شواهد و مثال‌ها برای تشریح اختلاف واژگان قرار دهد. البته در مواردی محدود نیز به روایات استناد شده است؛ چنان‌که در مجموع نزدیک به 200 آیه و حدیث مورد استناد قرار گرفته است. استنادات وی بدون منبع بوده که مترجم استنادات ایشان را با ذکر منابع تکمیل نموده است.