معرفی کتاب

در این کتاب مجموعه‌ای از مرثیه‌ها و نوحه‌های «ابوالحسن یغمای جندقی»، شاعر نامدار عصر قاجار و همچنین یازده‌تن از فرزندان و فرزندزادگان او گردآوری شده است.

ادب و ادبیات در قلمرو شعر و شاعری میان شیعیان از  آغاز مرتبتی بلند داشته است. شاید مهارت و توانمندی امام علی (ع) در شعر و ادب و فصاحت و بلاغت کم‌نظیر او در سخنوری، در بالندگی شعر و ادب شیعی مؤثر بوده است؛ اما بی‌گمان ستیزه‌ها و جدال‌های سیاسی و شورش‌گری‌های انقلابی شیعیان در عصر اموی و عباسی در گسترش و توسعۀ ادب شیعه به ویژه در حوزۀ شعر و شاعری نقش مهمی ایفا کرده است. به ویژه پس از حادثۀ عاشورا در کربلا و شهادت مظلومانۀ امام حسین (ع) و شماری از خاندان پیامبر، روح حماسی شیعه در قالب نثر و نظم پرشور تجلی پیدا کرد.

با وجود آنکه مشهورترین شاعران دورۀ قاجار از جمله «قاآنی»، «وصال شیرازی» و فرزندان او، سروده‌های متعددی در مرثیه دارند؛ ولی باید به تصریح گفت برجسته‌ترین سرایندۀ مرثیه‌سرای این روزگار، «ابوالحسن یغمای جندقی» است. او مرثیه‌های متعدد و فراوان سروده که شهرت فراوان به دست آورده است و به ویژه در مناطق کویری و مرکزی ایران هنوز هم پای منابر خوانده می‌شود. او افزون بر آن مبتکر نوعی شعر در مرثیه به نام نوحه سینه‌زنی است. در این مقوله هم یغما طبع‌آزمایی کرده و نوعی از مرثیه را سروده که گروهی باید با سینه‌زدن، بیت ترجیع نوحه را با آواز تکرار نمایند. پس از یغما سه تن از فرزندان او که هر یک شاعرانی برجسته بودند، به تقلید از او هم در زمینۀ مرثیه و هم سرودن نوحۀ سینه‌زنی ابیات و منظومه‌های زیادی سرودند. بدین ترتیب سرودن مرثیه و نوحه در خاندان یغما به صورت یک سنت دیرین درآمد. نان‌که نوه‌ها و نبیره‌ها و سایر منسوبان این خاندان یا فرزندزادگان دختری او هر یک به تناسب ذوق و تبحر خود در این زمینه طبع‌آزمایی کرده‌اند.

این کتاب مجموعۀ برگزیده‌ای از مراثی و نوحه‌های یغما و فرزندزادگان او تا عصر کنونی است که گذشته از آنکه نشانگر ذوق عالی آنان است، نشانه‌ای از اعتقاد پاک آنان به ائمۀ اطهار نیز به شمار می‌آید. این اشعار و منظومه‌ها هر یک با آهنگ ختصی خوانده می‌شود که معمولاً نوحه‌خوانان و مرثیه‌خوانان منطقه خور بیابانک در شناسایی و تشخیص آنها از یکدیگر تبحر دارند و در ماه محرّم و برخی روزهای دیگر سال در مساجد و تکایا با همان موسیقی خاص و با همراهی گروه سینه‌زن می‌خوانند. شاعران و مرثیه‌گویانی که آثار آنان در این کتاب آمده به این ترتیب عبارتند از: یغمای جندقی، هنر جندقی، صفایی جندقی، اسماعیل تاراج، میرزا آقا اقبال، محمدحسن کیوان، فتح الله کیوان، منتخب السادات جندقی، ابوالمفاخر یغمایی، حبیب یغمایی، افسر یغمایی، طغرا یغمایی.

این کتاب دربردارندۀ دوازده فصل است که در هر فصل نخست شرح کوتاهی دربارۀ شاعر و احوال و آثار او آمده و سپس گزیدۀ مرثیه‌ها و نوحه‌های او ارائه شده است.